نام کتاب : تفسير نمونه ط-دار الكتب الاسلاميه نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 15 صفحه : 70
مىگزد،
مىگويد: اى كاش با رسول خدا ص راهى برگزيده بودم" (وَ
يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ
الرَّسُولِ سَبِيلًا) [1]"
يعض" از ماده" عض" (بر وزن سد) به معنى گاز گرفتن با دندان است و
معمولا اين تعبير در مورد كسانى كه از شدت حسرت و تاسف ناراحتند به كار مىرود،
چنان كه در فارسى نيز ضرب المثل است كه فلان كس" انگشت حسرت به دندان
مىگزيد" (ولى در عربى به جاى انگشت، دست گفته مىشود و شايد رساتر باشد چون
هميشه انسان در چنين حالاتى انگشت نمىگزد بلكه گاه پشت دست را مىگزد، مخصوصا در
عربى بسيار مىشود كه همچون آيه مورد بحث" يديه" يعنى هر دو دست، گفته
مىشود كه شدت تاسف و حسرت را به طرز گوياترى بيان مىكند)
حذر كن ز آنچه دشمن گويد آن كن
كه بر دندان گزى دست تغابن
[2] اين كار شايد به خاطر اين
باشد كه اين گونه اشخاص هنگامى كه گذشته خويش را مىنگرند خود را مقصر مىدانند و
تصميم بر انتقام از خويشتن مىگيرند و اين نوعى انتقام است تا بتوانند در سايه آن
كمى آرامش يابند.
و براستى آن
روز را بايد" يوم الحسرة" گفت، چنان كه در قرآن از روز قيامت نيز به همين
عنوان ياد شده است (سوره مريم آيه 39) چرا كه افراد خطاكار خود را در برابر يك
زندگى جاويدان در بدترين شرائط مىبينند، در حالى كه مىتوانستند با چند روز صبر و
شكيبايى و مبارزه با نفس و جهاد و ايثار، آن را به يك زندگى پر افتخار و سعادتبخش
مبدل سازند.
[1] جمله يَوْمَ
يَعَضُ ... از نظر ادبى عطف است بر" يَوْمَ
يَرَوْنَ" كه در چند آيه قبل گذشت، بعضى نيز آن را متعلق به جمله مقدر
(اذكر) دانستهاند.
[2] البته گاه در فارسى نيز دست به دندان گزيدن
نيز گفته مىشود چنان كه در شعر سعدى آمده است.
حذر كن ز
آنچه دشمن گويد آن كن
كه بر دندان گزى دست تغابن
نام کتاب : تفسير نمونه ط-دار الكتب الاسلاميه نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 15 صفحه : 70