چيزى بجوشد و مسلما قرآن و تورات و معجزات انبياء چنين بوده است‌ [1] و" ذكر" هر موضوعى است كه انسان را از غفلت و بيخبرى دور دارد، و اين نيز از آثار واضح كتب آسمانى و معجزات الهى است.

ذكر اين سه تعبير پشت سر هم گويا اشاره به اين است كه انسان براى رسيدن به مقصد، نخست احتياج به" فرقان" دارد يعنى بر سر دو راهيها و چند راهيها راه اصلى را پيدا كند، هنگامى كه راه خود را يافت، نور و روشنايى و ضياء مى‌خواهد تا مشغول حركت گردد، سپس در ادامه راه، گاه موانعى پيش مى‌آيد كه از همه مهمتر غفلت است، نياز به وسيله‌اى دارد كه مرتبا به او هشدار دهد و يادآور و ذكر باشد.

قابل توجه اينكه:" فرقان" به صورت" معرفه" آمده و" ضياء" و" ذكر" به صورت" نكره"، و اثر آن را مخصوص متقين و" پرهيزكاران" مى‌داند، اين تفاوت تعبير ممكن است اشاره به اين باشد كه معجزات و خطابهاى آسمانى، راه را براى همگان روشن مى‌كند، اما آنها كه تصميم بگيرند و از ضياء و ذكر استفاده كنند، همگان نيستند، تنها كسانى هستند كه احساس مسئوليت مى‌كنند و بهره‌اى از تقوا دارند.

" و از روز رستاخيز بيم دارند" (وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ‌).

كلمه" غيب" در اينجا، دو تفسير دارد: نخست اينكه اشاره به ذات پاك‌

[1] در باره معنى" ضياء" و تفاوت آن با" نور" در جلد هشتم صفحه 226 ذيل آيه 5 سوره يونس توضيحات بيشترى داده‌ايم.