خويش وا دارد.

نخست مى‌گويد:" اين مغروران لجوج آيا نديدند كه ما پيوسته از اطراف و جوانب زمين كم مى‌كنيم"؟ (أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها).

روشن است كه منظور از زمين در اينجا" اهل زمين" است، يعنى آيا آنها به اين واقعيت نمى‌نگرند كه پيوسته اقوام و تمدنها و حكومتها در حال زوال و نابودى هستند؟ اقوامى كه از آنها قويتر و نيرومندتر و سركش‌تر بودند، همگى چهره به زير خاك كشيدند، و حتى دانشمندان و بزرگان و علمايى كه قوام زمين به آنها بود آنها نيز چشم از جهان فرو بستند و به ابديت پيوستند.

آيا اين قانون عمومى حيات كه درباره افراد، و كل جامعه‌هاى بشرى و كوچك و بزرگ جارى و سارى است، براى بيدار شدن آنها كافى نيست، كه اين چند روز زندگى را ابدى نشمرند و به غفلت برگزار نكنند؟! سپس اضافه مى‌كند:" حكومت و فرمان از آن خداست و هيچكس را ياراى رد احكام او يا جلوگيرى از فرمان او نيست" (وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ‌).

" و او سريع الحساب است" (وَ هُوَ سَرِيعُ الْحِسابِ‌).

بنا بر اين از يك طرف قانون" فنا" را در پيشانى همه افراد و ملتها نوشته و از سوى ديگر كسى را توانايى اين نيست كه اين فرمان يا ساير فرمانهاى او را تغييرى دهد، و از سوى سوم با سرعت به حساب بندگان رسيدگى مى‌كند و به اين ترتيب پاداش كيفر او قطعى است.

در روايات متعددى كه در تفسير" برهان" و" نور الثقلين" و ساير تفاسير:

و منابع حديث آمده است آيه فوق به فقدان علما و دانشمندان تفسير شده است چرا كه فقدان آنها مايه نقصان زمين و كمبود جوامع انسانى است.

مفسر بزرگ طبرسى در تفسير اين آيه از امام صادق ع چنين نقل مى‌كند:

ننقصها بذهاب علمائها، و فقهائها و خيارها:

" ما از زمين مى‌كاهيم با از ميان‌