باشند، و ما گفتيم كه آيه اول و آيه قبل از آن با آيات قبل و بعدشان متصل نيستند- اين اشكال اجمالى.

و اما اشكال تفصيلى- اشكالى كه متوجه وجه اول است اين است كه به بيانى كه گذشت سياق آيه- آيه دوم در بيان مجمع- سياق تشدد و ترقى دادن مطلب است و اين با نفى عذاب در آيه قبليش نمى‌سازد، هر چند عذاب نفى شده در آن غير از عذابى باشد كه در دومى اثبات كرده.

و اشكال وجه دوم اين است كه سياق آيه‌(وَ ما لَهُمْ أَلَّا يُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ) منافات دارد با اينكه منظور از عذاب در آن عذاب اخروى باشد، مخصوصا از نظر اينكه در آيه بعدش- كه با آيه اول در يك سياق است- مى‌فرمايد:(فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ).

و اما وجه سوم- اشكال اين وجه اين است كه بدون شك مخالف با ظاهر آيه است، چون ظاهر آيه اين است كه مى‌خواهد استغفار را بنحو حالت استمرارى براى ايشان اثبات كند، نه اصل اقتضاى آن را.[1](وَ ما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلَّا مُكاءً وَ تَصْدِيَةً فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ) كلمه مكاء - به ضم ميم- به معناى صفير (سوت) است و مكاء - با تشديد كاف- كه بر وزن صيغه مبالغه است، مرغى است در حجاز كه داراى صفير شديدى است، و مثل معروف عرب كه مى‌گويند: بنيك حمرى و مكئكينى [2]. نيز به اين معنا است، و كلمه تصدية به معناى كف زدن است.

ضمير هم در جمله‌(وَ ما كانَ صَلاتُهُمْ) به مانعين از زيارت مسجد الحرام كه در آيه قبلى ذكر شدند برمى‌گردد، و آنان عبارت بودند از مشركين قريش. و جمله‌(فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ) به قرينه فاء تفريعى كه بر سر آن است وعده عذاب را منجز مى‌كند.

و از همين جا است كه احتمال اينكه اين آيه و آيه قبليش متصل و كلام واحدى باشند

[1] توضيح اينكه، مى‌خواهد بفرمايد اينان كه استغفار مى‌كنند عذاب نمى‌شوند نه اينكه اگر استغفار كنند عذاب نمى‌شوند.( مترجم)

[2] اين كلام يك مثل عربى است، و اصل آن از اينجا بوده كه مردى در قحط سالى مقدارى غذا به خانه آورده و به زنش داد، زن غذا را ميان خود و فرزندانشان بطور مساوى تقسيم كرد، شوهر از در اعتراض گفت: فرزندانت را حمر( مرغى است كوچك) قرار ده و مرا مكاء( مرغى است بزرگتر) خود به حساب آور، و اين مرد عرب در اين مثل از دو اسم جامد فعل امر ساخته است.