شما نيز تقاعد بورزيد امرى تشريعى نيست تا با امر به كوچ كردن و در جنگ شركت جستن منافات داشته باشد، پس كسى نگويد كه چطور قبلا فرمود: همه بايد حركت كنيد و حال به منافقين مى‌فرمايد شما مانند سالخوردگان و زمين‌گير شدگان معاف هستيد؟ زيرا بين اين دو دستور فرق است، دستور اول امرى است تشريعى كه خداوند به زبان پيغمبرش بندگان خود را بدان مامور مى‌كند، و دستور دوم امرى است غير تشريعى كه از ناحيه سوء سريره و ترديد درونى و خبث باطن خود آنها است.

و اگر اين امر را به خود نسبت نداد، و نفرمود: خداى تعالى گفت بلكه فرمود:

گفته شد كه تقاعد كنيد با تقاعد كنندگان بهمين منظور بود كه خود را از امر كردن به رفتارى كه مورد خوشنوديش نيست منزه نموده، بفهماند كه اين روش را سبب‌هاى ديگرى غير از خدا، از قبيل شيطان و هواى نفس باعث شده، و اگر اين تخلف منافقين را در جمله فثبطهم به خود نسبت داد، با واسطه بوده و بدين منظور بوده كه با معناى پاداش و امتنان بر مؤمنان منطبق گردد، و علاوه، بخاطر اينكه دو امر متخالف، يعنى دو امر انفروا و اقعدوا در يك سياق قرار گرفته و به يك صورت و يك جور اداء شده باشند.

[مفسده حضور منافقين در ميان صفوف مؤمنين مجاهد]

(لَوْ خَرَجُوا فِيكُمْ ما زادُوكُمْ إِلَّا خَبالًا وَ لَأَوْضَعُوا خِلالَكُمْ ...) كلمه خبال به معناى فساد و اضطراب رأى است. و كلمه ايضاح به معناى شتابيدن در شر است. و خلال به معناى بين و بغى به معناى طلبيدن است. بنا بر اين، معناى اينكه فرمود:(يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ) اين است كه منافقين خواهان فتنه براى شما هستند.

بعضى بجاى براى شما گفته‌اند: در شما . و فتنه به معناى محنت و گرفتارى است، و از انواع گرفتاريها آنكه مناسب با مقام آيه است همان تفرقه و اختلاف كلمه است.

و سماع به معناى كسى است كه هر حرفى را زود مى‌پذيرد و باور مى‌كند. اين آيه در مقام تعليل جمله‌(وَ لكِنْ كَرِهَ اللَّهُ انْبِعاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ) است، و براى اينكه امتنان را هم برساند، بدون وصل يعنى بدون حرف عطف (واو) شروع شده، و معناى آيه احتياجى به توضيح ندارد.

(لَقَدِ ابْتَغَوُا الْفِتْنَةَ مِنْ قَبْلُ وَ قَلَّبُوا لَكَ الْأُمُورَ حَتَّى جاءَ الْحَقُّ وَ ظَهَرَ أَمْرُ اللَّهِ وَ هُمْ كارِهُونَ) يعنى قسم مى‌خورم كه منافقان بطور مسلم پيش از اين جنگ (جنگ تبوك) خواهان فتنه و محنت و اختلاف كلمه و تفرقه اجتماع شما بودند، هم چنان كه در جنگ احد عبد اللَّه بن ابى بن سلول يك ثلث از جمعيت سپاهيان شما را از صحنه جنگ به طرف مدينه برگردانيد و از