ماهها از جنگيدن با يكديگر دست بكشند، و امنيت عمومى همه جا حكمفرما شود تا بزندگى خود و فراهم آوردن وسائل آسايش و سعادت خويش برسند، و به عبادت و طاعات خود بپردازند.

و اين حرمت، از شرايعى است كه ابراهيم (ع) تشريع كرده بود، و عرب آن را حتى در دوران جاهليت كه از دين توحيد بيرون بوده و بت مى‌پرستيدند محترم مى‌داشتند، چيزى كه هست قانونى داشتند بنام نسى‌ء و آن اين بود كه هر وقت مى‌خواستند اين چهار ماه و يا يكى از آنها را با ماه ديگرى معاوضه نموده مثلا بجاى محرم، صفر را حرام مى‌كردند، و در محرم كه ماه حرام بود به جنگ و خونريزى مى‌پرداختند، و اين قانون را آيه بعدى متعرض است.

كلمه ذلك در جمله‌(ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ) اشاره است به حرمت چهار ماه مذكور، و كلمه دين همانطورى كه اطلاق مى‌شود بر مجموع احكامى كه خداوند بر انبياى خودش نازل كرده (از قبيل دين موسى، دين عيسى و دين خاتم انبياء ع) همچنين اطلاق بر بعضى از آن احكام نيز مى‌شود، و بهمين جهت معناى جمله مورد بحث اين مى‌شود كه: تحريم چهار ماه از ماههاى قمرى، خود دينى است كه مصالح بندگان را تامين و تضمين مى‌نمايد.

نظير اين تعبير در آيه‌(جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاسِ وَ الشَّهْرَ الْحَرامَ)[1] آمده كه در جلد ششم اين كتاب بيانش گذشت.

ضميرى كه در جمله‌(فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ) بكار رفته راجع است به كلمه اربعة نه به كلمه‌(اثْنا عَشَرَ) زيرا همانطورى كه فراء هم گفته اگر راجع به اثنا عشر بود جا داشت بجاى فيهن بفرمايد فيها ، علاوه بر اين، اگر راجع به كلمه اثنا عشر كه به معناى يك سال تمام است مى‌بود، به قول بعضى‌ها اين اشكال متوجه مى‌شد كه در اين صورت معناى جمله‌(فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ) اين باشد كه دائما بخود ستم نكنيد، و با در نظر گرفتن اينكه جمله مذكور نتيجه دوازده بودن ماهها است آن وقت وجه روشنى براى استنتاج آن به نظر نمى‌رسد، (و اين سؤال بنظر هر كس مى‌رسد كه دوازده‌گانه بودن ماهها چه ربطى دارد به اينكه انسان در همه سالهاى عمرش به خود ستم نكند).

بخلاف اينكه ضمير نامبرده راجع باشد به چهار ماه كه در اين صورت استنتاج مزبور روشن و مربوط خواهد بود، زيرا معناى آيه اين مى‌شود كه بخاطر اينكه خداوند اين چهار ماه را حرام كرده حرمتش را نگاه داريد و در آنها به خود ستم نكنيد.

[1] خداوند كعبه بيت الحرام را مايه قوام مردم قرار داد، و همچنين شهر حرام را. سوره مائده آيه 97