براى اينكه نون تاكيد بر فعل شرط تثقف درآيد، چون سياق كلام براى اين بوده كه در ضمن شرط تاكيد هم بكند.

و منظور از اينكه فرمود:(فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ) اين است كه آن چنان عرصه را بر ايشان تنگ كند كه نفرات پشت سر ايشان عبرت گرفته و رعب و وحشت بر دلها چيره گشته و در نتيجه متفرق شوند، و آن اتحادى كه در اراده و رسيدن به هدف داشته و آن تصميمى كه بر قتال با مسلمين و ابطال كلمه حق گرفته بودند از بين برود.

و بنا بر اين، پس منظور از اينكه فرمود:(لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ) اميد به اين معنا است كه نسبت به آثار سوء نقض عهد و فساد انگيزى در زمين و دشمنى با كلمه حق و عاقبت شوم آن تذكر پيدا كنند، و متوجه شوند كه خداوند مردم تبهكار را بسوى هدفشان هدايت نمى‌كند، و او نقشه‌هاى خائنان را رهبرى نمى‌نمايد.

پس آيه شريفه هم به اين معنا اشاره دارد كه بايد با آنان قتال كرد و بعد از غلبه بر ايشان تشديد و سخت‌گيرى كرد و متفرقشان ساخت. و هم به اينكه دنبال سر ايشان كسانى هستند كه در نقض عهد و انتظار دچار شدن حق و اهل حق به مصائب حالشان نظير حال ايشان است.

[دستور مقابله به مثل در برابر پيمان شكنان و مقاتله و نبرد با آنان‌]

(وَ إِمَّا تَخافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلى‌ سَواءٍ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْخائِنِينَ) خيانت بطورى كه مجمع البيان گفته- به معناى شكستن عهد در چيزيست كه آدمى را در آن امين دانسته باشند. و ليكن اين معنا تنها معناى خيانت در عهد و پيمان است، و اما خيانت به معناى عام عبارتست از نقض هر حقى كه قرارداد شده باشد چه در عهد و چه در امانت. و كلمه نبذ به معناى القاء است و در آيه‌(فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ)[1] هم به همين معنا است. و كلمه سواء به معناى عدالت و برابرى است.

و تركيب‌(إِمَّا تَخافَنَّ) مانند تركيب‌(فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ) (در آيه قبل) است و معناى خوف اين است كه علامتهايى از اينكه امرى خطرناك و لازم الاحتراز در شرف وقوع است ظاهر شود. و اينكه فرمود:(إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْخائِنِينَ) تعليل است براى جمله‌(فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلى‌ سَواءٍ).

و معناى آيه اين است كه: اگر از قومى كه ميان تو و ايشان عهدى استوار گشته ترسيدى كه در عهدت خيانت كرده و آن را بشكنند، و ترست از اين جهت بود كه ديدى آثار آن در حال ظهور است تو نيز عهد ايشان را نزد ايشان بينداز و آن را لغو كن، و لغويت آن را به ايشان اعلام هم‌

[1] آن را در پس و پشت خود انداختند. سوره آل عمران آيه 187