نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 131
و به هر حال بايد در پيرامون
مفاد اين آيه به دقت بحث كرد، و ديد كه به چه سبب اين منافقين و آن سست ايمانها در
اين صحنه حاضر شدند، و چه شد كه خود را به چنين موقف خطرناك درآوردند، چون شركت در
اينگونه مواقف تنها كار مردان حقيقت است كه خدا دلهايشان را براى ايمان آزموده و
شركت منافقين با اسباب عادى معمولى جور نمىآيد، خلاصه اينكه منافقين چرا در اين
صحنه حاضر شدند؟ و به چه منظورى تا آخرين لحظه با مسلمانان صابر صبر كردند؟ شايد
در ذيل آيات راجع به منافقين و بيماردلان كه بزودى در سوره توبه خواهد آمد- ان شاء
اللَّه- تا اندازهاى بحث كنيم.
(وَ لَوْ تَرى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلائِكَةُ ...) كلمه
توفى به معناى گرفتن تمامى حق است، و در كلام الهى بيشتر به معناى قبض روح
استعمال مىشود، و در اين آيه آن را به ملائكه نسبت داده، و در برخى آيات آن را به
ملك- الموت منسوب كرده، مانند آيه(قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ
الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ)[1] و در برخى
ديگر بخود خداى سبحان نسبت داده شده مانند،(اللَّهُ يَتَوَفَّى
الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها)[2] و اين خود
دليل بر اين است كه قبض روح كار ملك الموت است و ملك الموت كاركنانى دارد كه به
اذن او و به امرش جانها را مىگيرند، و خود او به اذن خدا و به امر او عمل مىكند
و به همين جهت هم صحيح است گرفتن ارواح را به ملائكه نسبت داد و هم به ملك الموت
منسوب كرد و هم به خداى سبحان.
(
يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ -) از ظاهر اين جمله
برمىآيد كه ملائكه هم از جلو كفار را مىزدند و هم از پشت سر، و اين كنايه است از
احاطه و تسلط ملائكه و اينكه آنان را از همه طرف مىزدند. بعضى از مفسرين
گفتهاند: ادبار كنايه از نشيمنگاهها است، و منظور از
وجوه جلو سرهاى ايشان است، و زدن به نشيمنگاهها و رويها معنايش خوار و ذليل
كردن ايشان است.
(
وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ -) ملائكه به ايشان گفتند: عذاب سوزان را بچشيد،
و منظور از آن عذاب آتش است.
(
ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ -) اين جمله تتمه گفتارى است كه خداوند
از ملائكه حكايت كرده، و يا اشاره است به مجموع گفتار ملائكه با مشركين و مجموع
افعال آنها با ايشان، و
[1] بگو درمىيابد شما را آن فرشته مرگى كه گمارده شده است بر
شما. سوره الم سجده آيه 11
[2] خداوند جانها را در هنگام مردنش مىگيرد. سوره زمر آيه 42
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 131