كه همان شيطانهايند، هم چنان كه در آيه‌(إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كانُوا إِخْوانَ الشَّياطِينِ)[1] چنين تعبيرى بكار رفته، و كلمه يقصرون به معناى كوتاه آمدن و اطاعت نهى است.

و معناى آيه اين است كه: كسانى كه تقوى پيشه خود كرده‌اند حالشان نسبت به تذكر و ابصار چنين است، اما مشركين در همين حال كه مردم با تقوى آن طورند اينان گرفتار برادران جنى خود هستند كه همواره ايشان را به سوى كژى و گمراهى مى‌كشانند و در اين راه كمك‌شان مى‌كنند، و يك لحظه از كشاندن و يارى كردن آنان كوتاه نمى‌آيند. و يا معنايش اين است كه:

خود مشركين از شرك كوتاه نمى‌آيند و از گمراهى دست بر نمى‌دارند.

(وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآيَةٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَيْتَها ...) اجتباء از باب افتعال از جباية و به معناى جمع آورى كردن است، و اينكه گفتند: چرا جمع آورى نكردى آن را كلامى است از ايشان كه به منظور تهكم و سخريه گفته‌اند و معنايش بطورى كه از سياق بر مى‌آيد اين است كه: تو وقتى آيه‌هاى قرآن را برايشان بخوانى تكذيبت مى‌كنند، و اگر آيه‌اى برايشان نبرى و يا دير كنى مى‌گويند چرا نرفتى از اين حرفهايى كه اسمش را آيه گذاشته‌اى از اين طرف و آن طرف جمع آورى كنى و براى ما بياورى؟(قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما يُوحى‌ إِلَيَّ مِنْ رَبِّي) بگو: من از خود چيزى ندارم، تنها گوش به فرمان دستوراتى هستم كه پروردگارم به من وحى مى‌فرستد،(هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ) و اين قرآن بصيرت‌هايى است از ناحيه پروردگار شما، او مى‌خواهد شما را به وسيله آن بينا و روشن كند(وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ).

(وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ) انصات سكوت توأم با استماع است، و بعضى گفته‌اند: به معناى استماع با سكوت است، و معناى أنصت الحديث و انصت للحديث اين است كه به حديث گوش مى‌داد در حالى كه سكوت كرده بود، و انصته غيره يعنى ديگرى به سخن او گوش داد و انصت الرجل يعنى ساكت شد، پس معناى جمله مورد بحث اين شد كه: گوش فرا دهيد به قرآن و ساكت شويد. هر چند گفته‌اند اين آيه در باره نماز جماعت و گوش دادن به قرائت امام جماعت است و ليكن بحسب دلالت عام است.

[امر به ذكر خداى تعالى با تضرع و خيفه و در صبح و شام‌]

(وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ ... ) ذكر و ياد پروردگار را بدو قسم تقسيم كرده، يكى توى دل و يكى به زبان و آهسته،

[1] اسراف كنندگان برادران شيطانهايند. سوره اسرى آيه 27