نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 8 صفحه : 39
حيوانى او است كه
مربوط به تصور اشياء و تصديق به سزاوار و غير سزاوار آنها است و به زودى تفصيل اين
اجمال خواهد آمد- ان شاء اللَّه-.
(قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَكَ ...)
مذؤم از ماده ذأم، يذأم و به معناى مذموم و معيوب است. و
مدحور از باب دحر و به معناى رانده شده بخوارى و ذلت است. و
لام در جمله(لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ ...).
لام قسم و
جوابش جمله(لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ ...) است.
از آنجايى كه
مورد گفتار ابليس و تهديدش به انتقام تنها بنى آدم بود و قسم خورد كه غرض خلقت
آنان را كه همان شكر است در آنان نقض نموده و از بين مىبرد و آنان را بجاى شكر
وادار به كفران مىسازد، خداى تعالى در جوابش پيروانش را هم با او شريك ساخته و
فرمود: جهنم را از شما يعنى از تو و بعضى از پيروانت پر مىكنم .
در اين جمله
خداى تعالى از در منت و رحمت جميع پيروان ابليس را ذكر نفرمود، بلكه فرمود:
از شما و اين خود اشعار به تبعيض دارد.
(وَ يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ ...) اين آيه آدم
(ع) را مخاطب قرار داده سپس همسرش را عطف بر او نموده و با جمله(فَكُلا مِنْ حَيْثُ شِئْتُما) تصرف در همه انواع خوراكيها را بر آنان مباح
گردانيده مگر آن درختى را كه با جمله(وَ لا تَقْرَبا هذِهِ
الشَّجَرَةَ) استثنا كرده است. و مقصود از ظلم در جمله(فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ) ظلم به نفس و مخالفت امر ارشادى است، نه
معصيت و مخالفت امر مولوى.
(فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطانُ ...) وسوسه در لغت به معناى
دعوت كردن به امرى است به آهستگى و پنهانى. و موارات پوشاندن در پس
پرده است. و سوآت جمع سوأة و به معناى عضوى است كه آدمى
از برهنه كردن و اظهار آن شرم مىدارد.
[مراد از
جمله(إِلَّا أَنْ تَكُونا مَلَكَيْنِ) در خطاب
به آدم و حوا]
و جمله(ما نَهاكُما رَبُّكُما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونا
مَلَكَيْنِ) در تقدير الا كراهة ان تكونا ملكين است، و معنايش اين
است كه:
پروردگارتان
شما را از اين درخت نهى نكرد مگر از اين جهت كه مبادا فرشته شويد، و يا از خالدين
گرديد. و ملك گر چه به فتح لام قرائت شده و به معناى فرشته است، الا
اينكه در آن معناى ملك - به ضم ميم و سكون لام- نيز هست، به دليل اينكه
در جاى ديگر در همين داستان فرموده:(قالَ يا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ
عَلى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْكٍ لا يَبْلى)[1].
[1] گفت اى آدم آيا تو را بر درخت خلد و ملكى فنا ناپذير رهبرى
كنم؟. سوره طه آيه 120
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 8 صفحه : 39