حيوانى او است كه مربوط به تصور اشياء و تصديق به سزاوار و غير سزاوار آنها است و به زودى تفصيل اين اجمال خواهد آمد- ان شاء اللَّه-.

(قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَكَ ...) مذؤم از ماده ذأم، يذأم و به معناى مذموم و معيوب است. و مدحور از باب دحر و به معناى رانده شده بخوارى و ذلت است. و لام در جمله‌(لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ ...).

لام قسم و جوابش جمله‌(لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ ...) است.

از آنجايى كه مورد گفتار ابليس و تهديدش به انتقام تنها بنى آدم بود و قسم خورد كه غرض خلقت آنان را كه همان شكر است در آنان نقض نموده و از بين مى‌برد و آنان را بجاى شكر وادار به كفران مى‌سازد، خداى تعالى در جوابش پيروانش را هم با او شريك ساخته و فرمود: جهنم را از شما يعنى از تو و بعضى از پيروانت پر مى‌كنم .

در اين جمله خداى تعالى از در منت و رحمت جميع پيروان ابليس را ذكر نفرمود، بلكه فرمود: از شما و اين خود اشعار به تبعيض دارد.

(وَ يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ ...) اين آيه آدم (ع) را مخاطب قرار داده سپس همسرش را عطف بر او نموده و با جمله‌(فَكُلا مِنْ حَيْثُ شِئْتُما) تصرف در همه انواع خوراكيها را بر آنان مباح گردانيده مگر آن درختى را كه با جمله‌(وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ) استثنا كرده است. و مقصود از ظلم در جمله‌(فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ) ظلم به نفس و مخالفت امر ارشادى است، نه معصيت و مخالفت امر مولوى.

(فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطانُ ...) وسوسه در لغت به معناى دعوت كردن به امرى است به آهستگى و پنهانى. و موارات پوشاندن در پس پرده است. و سوآت جمع سوأة و به معناى عضوى است كه آدمى از برهنه كردن و اظهار آن شرم مى‌دارد.

[مراد از جمله‌(إِلَّا أَنْ تَكُونا مَلَكَيْنِ) در خطاب به آدم و حوا]

و جمله‌(ما نَهاكُما رَبُّكُما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونا مَلَكَيْنِ) در تقدير الا كراهة ان تكونا ملكين است، و معنايش اين است كه:

پروردگارتان شما را از اين درخت نهى نكرد مگر از اين جهت كه مبادا فرشته شويد، و يا از خالدين گرديد. و ملك گر چه به فتح لام قرائت شده و به معناى فرشته است، الا اينكه در آن معناى ملك - به ضم ميم و سكون لام- نيز هست، به دليل اينكه در جاى ديگر در همين داستان فرموده:(قالَ يا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلى‌ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْكٍ لا يَبْلى‌)[1].

[1] گفت اى آدم آيا تو را بر درخت خلد و ملكى فنا ناپذير رهبرى كنم؟. سوره طه آيه 120