در كمين شركاى ايشان نيز هست.

(فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ) كلمه عتو به معناى زياده روى در معصيت است، و قردة جمع قرد است، كه حيوانى است معروف (ميمون) و كلمه خاسئ به معناى رانده شده است، و از خسا الكلب گرفته شده كه به معناى سگ رانده شد است.

و اينكه فرمود:(فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ ) تقديرش عن ترك ما نهوا است، براى اينكه از ترك منهيات سرپيچى مى‌شود، نه از خود آنها، بقيه معناى آيه روشن است.

(وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ ...) كلمه تاذن مانند كلمه اذن به معناى اعلام كرد است و لام در ليبعثن لام قسم و معناى آيه اين است: به ياد آر آن وقتى را كه پروردگارت اعلام كرد كه سوگند خورده كسانى را بر ايشان بگمارد كه دائما بدترين شكنجه‌ها را به آنان بچشاند، گماشتنى كه با دوام و بقاى دنيا ادامه داشته باشد.

[معناى:(إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقابِ )]

و اينكه فرمود:(إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقابِ) معنايش اين است كه پاره‌اى از عقاب‌هاى خداوند عقابى است كه فورى و با شتاب روى مى‌آورد، مانند عقاب اهل طغيان، هم چنان كه در آن آيه ديگر فرموده:( الَّذِينَ طَغَوْا فِي الْبِلادِ) ...(إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ )[1] و اگر ما در معناى آيه گفتيم پاره‌اى از عقابهاى ... ، و حال آنكه در آيه كلمه بعض نيامده است، دليلش جمله (وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ‌) است، چون بحسب ظاهر، اين جمله در دنباله آيه شريفه نيامده مگر براى اينكه بفهماند همه عقاب‌هاى خدا سريع و فورى نيست، چه اگر خداوند همواره سريع العقاب مى‌بود، و همه عقاب‌هايش فورى بود ديگر جمله‌(وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ) در ذيل آيه معنا نداشت، چون سياق آيه سياقى است ممحض در معناى مؤاخذه و انتقام، پس جمله مذكور معناى آيه را به اين برگشت مى‌دهد كه پروردگار تو بخشنده گناهان، و مهربان با بندگانش هست، و ليكن اينطور هم نيست كه وقتى حكم عقاب را در باره بعضى از بندگانش بخاطر استحقاقى كه بجهت طغيان و سركشى دارند براند، عقابش سريع است، و فورا محكوم را مى‌گيرد، چون بعد از حكم راندنش هيچ چيزى مانع از نفوذ حكمش نمى‌شود .

و بعيد نيست كه همين معنا مقصود كسانى باشد كه گفته‌اند معناى جمله‌

[1] همانان كه در شهرها طغيان كردند و در آن فساد فراوان كردند و پروردگارت تازيانه عذاب بر ايشان فرود آورد كه پروردگارت در كمين است. سوره فجر آيه 14