نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 8 صفحه : 371
به حق را كه در آيه
مورد بحث است بر معناى حقيقيش حمل كنيم جز از پيغمبران و امامان ساخته نيست، و بحث
از اين معنا را در تفسير آيه(قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً)[1] و آيه(فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ)[2] و همچنين در ذيل آياتى ديگر گذرانديم.
[معناى
اسباط و اشاره به آيات و معجزاتى كه از موسى (ع) در سوره اعراف آمده است]
(وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْباطاً أُمَماً ...) كلمه
سبط در لغت به معناى پسر زاده و يا دختر زاده است، و جمع آن
اسباط مىآيد، و ليكن در بنى اسرائيل به معناى قوم خاصى بوده، سبط در اصطلاح
ايشان به منزله قبيله در نزد عرب است، از ابن حاجب نقل شده كه گفته است:
كلمه اسباطا در اين آيه بدل از عدد است نه تميز عدد و گر نه اگر تميز
مىبود مىبايستى اسباط بنى اسرائيل حد اقل سى و شش سبط و تيره مىبودند و حال
آنكه نبودند، چون سبط در بنى اسرائيل دوازده تيره بود و بنا بر اين حد اقل جمع سبط
سى و شش است، پس ناچار بايد بگوييم كلمه اسباطا بدل از عدد است، و
تميز عدد حذف شده چون با بودن اسباطا احتياجى به ذكر آن نبوده، و تقدير كلام
و قطعناهم اثنتى عشرة فرقة اسباطا است. البته كسانى ديگر هم گفتهاند كه
كلمه مذكور تميز است، و اشكال ابن حاجب هم وارد نيست زيرا اگر چه كلمه به صيغه جمع
است ولى در اينجا به معناى مفرد آمده و معناى آن، جماعت و يا طايفه و يا نظير آن
است.
(وَ أَوْحَيْنا إِلى مُوسى إِذِ اسْتَسْقاهُ قَوْمُهُ ...)
انبجست از انبجاس و به معناى انفجار است، و بعضى گفتهاند به
معناى بيرون شدن اندك اندك آب است، بخلاف انفجار كه به معناى بيرون شدن به كثرت و
فراوانى است. و از ظاهر اينكه فرمود: پس منفجر شد از آن دوازده چشمه و هر
گروهى از مردم چشمه خود را شناختند بدست مىآيد كه چشمهها به عدد اسباط بنى
اسرائيل يعنى دوازده بود، چون مىرساند كه هر چشمه مخصوص يك تيره بوده و اينكه اين
اختصاص به خاطر مشاجرهاى بوده كه با يكديگر داشتهاند، و اين ظاهر تاييد مىكند
رواياتى[3] را كه در
باره داستان اين چشمهها وارد شده. معناى بقيه آيه شريفه روشن است.
در آيات اين
سوره خداى سبحان از معجزات موسى (ع) و آيات وى چند معجزه زير را بر شمرده: 1-
اژدها 2- يد بيضاء 3- قحطى فرعونيان 4- نقص ثمرات ايشان 5- طوفان 6- ملخهاى
بالدار 7- ملخهاى بىبال 8- قورباغه 9- خون شدن آب نيل 10- غرق شدن فرعونيان