مورد غضب در برابر انسان قرار بگيرد، آن موقع است كه قوه دافعه به هيجان مى‌آيد و انسان با بد و بيراه گفتن و يا احيانا با زدن آن شخص خشم خود را فرو مى‌نشاند.

و همچنين علم به يك پيش آمد خير حكمى دارد و رسيدن به آن و احساس آن، حكمى ديگر، مثلا وقتى خبردار شويد از اينكه دوست مورد علاقه‌تان از سفر آمده حالى پيدا مى‌كنيد، و موقعى كه به ديدار آن دوست نائل مى‌شويد حال ديگرى به شما دست مى‌دهد، موقعى كه خبر را مى‌شنويد تنها خوشحال مى‌شويد، و ليكن اعضاء و جوارح اثرى از خود نشان نمى‌دهد، و اما موقعى كه خبر را به حس مشاهده مى‌كنيد يعنى دوست خود را زيارت مى‌كنيد دست به گردنش انداخته و او را در آغوش مى‌گيريد. و همچنين موقعى كه به تنهايى امر عجيبى مى‌بينيد تنها تعجب مى‌كنيد، و اما اگر كسى همراه شما باشد علاوه بر تعجب خنده هم مى‌كنيد، و نظائر اين معنا بسيار است‌[1].

(قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي رَحْمَتِكَ ...) اين آيه شريفه دعاى موسى (ع) است، و ما در آخر جلد ششم‌[2] اين كتاب در بحثى كه پيرامون معناى مغفرت گذرانديم اين معنا را بحث كرديم كه طلب مغفرت موردش منحصر در صورت ارتكاب گناه نيست، بلكه در جايى هم كه گناهى ارتكاب نشده طلب مغفرت معنا دارد.

(إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ ...) اگر كلمه غضب و همچنين كلمه ذلت در اين جمله بطور نكره يعنى بدون الف و لام استعمال شده براى اين است كه عظمت غضب و ذلت را برساند.

در اين آيه خداى تعالى غضب و ذلت حيات را بيان نكرده كه چيست، احتمال دارد اهمال در آن براى اشاره به آن حوادثى باشد كه بعدا برايشان پيش آمده، و آن حوادث اين بوده كه گوساله معبودشان سوخته و زباله‌اش در آب دريا پراكنده گرديده است، و سامرى مطرود و جمعى از پيروانش كشته شده‌اند. و يا اشاره به كشتار دسته جمعى و از بين رفتن و اسارت آنان باشد، ممكن هم هست منظور از غضب عذاب آخرت و منظور از ذلت انحطاط و خوارى در دنيا بوده باشد.

و بهر حال از ذيل آيه كه فرمود:(وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ) بر مى‌آيد كه اين غضب و

[1] تفسير عياشى ج 2 ص 29 ح 81

[2] ترجمه الميزان ج 6 ص 533