نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 8 صفحه : 321
آيه شريفه از جهت
معنا مترتب بر آيات بعدى است كه داستان مراجعت موسى را ذكر مىكند، چون بنى
اسرائيل بعد از مراجعت موسى متنبه شدند. و در آيات سوره طه نيز تنبه
ايشان را بعد از مراجعت موسى (ع) ذكر مىكند، و اگر در اينجا جلوتر ذكر كرده براى
اين است كه در اينجا تنها خواسته است ندامت ايشان را از كرده خود ذكر نمايد و
بدنبال آن، اظهارات ايشان را كه گفتند:(لَئِنْ لَمْ يَرْحَمْنا رَبُّنا وَ يَغْفِرْ لَنا لَنَكُونَنَّ مِنَ
الْخاسِرِينَ) نقل نمايد، چون هر
گويندهاى وقتى بخواهد ندامت و پشيمانى قومى را حكايت كند مناسبتر آن است كه خطاى
آنها را ذكر نموده آن گاه بلا فاصله اظهار ندامتشان را نقل كند، و ميان اين دو
فاصله زياد نيندازد، خداى تعالى هم به همين ملاحظه وقتى در آيه قبلى گوسالهپرستى ايشان
را ذكر نمود بلا فاصله و بدون پرداختن به جريان برگشتن موسى (ع) در آيه بعد، ندامت
و حسرت ايشان را نقل نمود.
علاوه بر
اين، از آنجايى كه اظهار ندامت بنى اسرائيل صورت دعا را دارد، و در ذيل داستان
مراجعت موسى (ع) هم صحبت از دعاى موسى به خود و برادرش به ميان آمد لذا اظهار
ندامت بنى اسرائيل را جلوتر ذكر كرد تا اين دو دعا با هم نقل نشده باشد.
[معناى
جمله:(أَ عَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ)]
(وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً ...) كلمه
اسف - به كسر سين- صفت مشبهه از أسف است كه به معناى شدت غضب و
اندوه است. و خلفتمونى از خلافة است كه به معناى جانشينى
براى كسى است بعد از آن كس. و عجلتم از عجلة است كه
معنايش طلب كردن چيزى است قبل از رسيدن موقعش، راغب در كتاب مفردات مىگويد: وقتى
گفته مىشود عجلت امرا كذا معنايش اين است كه تو فلان كار را قبل از
رسيدن موقعش انجام دادى[1]. در نتيجه
معناى آيه اين مىشود: وقتى موسى به سوى قوم خود بازگشت در حالى كه خشمگين و
اسفناك بود- چون خداى تعالى او را در هنگام مراجعتش از گمراهى و گوسالهپرستى قومش
خبر داده بود- ايشان را مذمت و توبيخ نمود و گفت: چه بد جانشينانى براى من بوديد،
چرا از فرمان پروردگارتان پيشتر رفتيد؟ و حال آنكه فرمان او فرمان كسى است كه خير
و صلاح شما به دست اوست، و او هيچ فرمانى نمىدهد مگر اينكه همه به مقتضاى حكمت
بالغه او است، و عجله ديگران و رضايت و كراهتشان هيچ اثرى در كارهاى او ندارد. و
از ظاهر سياق بر مىآيد كه مراد از امر همان چيزى بوده كه خداوند بخاطر او موسى را
به ميقات خود دعوت فرمود، و آن مساله نزول