(وَ ما وَجَدْنا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ ...) در مجمع البيان فرموده: مقصود از عهد وفاى به آن است، هم چنان كه گفته مى‌شود:

فلانى عهد ندارد و مقصود اين است كه به عهد خود وفا نمى‌كند[1]. و اما اينكه اين چه عهدى بوده؟ ممكن است مراد عهدى باشد كه خداى تعالى بوسيله آياتش با آنان منعقد كرده، و يا عهدى باشد كه ايشان با خدا بسته‌اند كه او را بپرستند و در عبادتشان چيزى را شريك او نگيرند، چه برهان احتياج ممكن به واجب خود از بديهيات عقل آنان است، اين معناى عهد، و معناى آيه از آنچه گذشت بدست مى‌آيد.

بحث روايتى [ (روايتى در ذيل جمله:( وَ ما وَجَدْنا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ))]

مرحوم كلينى در كتاب كافى به سند خود از حسين بن حكم نقل كرده كه گفت عريضه‌اى به عبد صالح (حضرت موسى بن جعفر ع) نوشته و در آن نامه به عرضشان رسانيدم كه من در باره گفتار ابراهيم (ع) كه عرض كرد:(رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى‌) در شك هستم و خيلى علاقمندم به اينكه شما در اين باره توضيحى جهت من مرقوم داريد. حضرت در جواب نوشته بودند: ابراهيم به خداوند و مساله بعثت ايمان داشت، ولى دوست مى‌داشت ايمان خود را بيشتر كند، و در مرد شاكى مانند تو خيرى نيست سپس اضافه فرموده بودند كه شك وقتى است كه انسان يقين نداشته باشد، وقتى يقين آمد شك از بين مى‌رود، آن گاه نوشته بودند: خداى عز و جل مى‌فرمايد:(وَ ما وَجَدْنا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَكْثَرَهُمْ لَفاسِقِينَ) و اين آيه در باره اشخاص شاك نازل شده است‌[2].

مؤلف: انطباق اين آيه با بيان سابق ما روشن است، مخصوصا دنباله‌اى كه اين حديث به روايت عياشى از حسين بن حكم واسطى دارد، و آن اين است كه فرمود: اين آيه در باره اهل شك نازل شده‌[3].

[1] مجمع البيان ج 4 ص 455 ط تهران.

[2] الكافى ج 2 ص 399 ح 1

[3] تفسير عياشى ج 2 ص 23 ح 60