نقل نموده و آن را رد نفرموده، استفاده مى‌شود كه رجال اعراف در هر حرفى كه بخواهند بزنند مجاز هستند و دعايشان هم مستجاب است، چون اگر اينطور نبود قطعا دعايشان را رد مى‌كرد هم چنان كه هر جا دعاى اهل جمع و خواسته‌هاى اهل دوزخ را حكايت مى‌كند، بلافاصله آن را جواب داده و رد مى‌نمايد.

[اصحاب اعراف از جنس بشر هستند و خصوصياتى كه براى آنان ذكر شده با جمله:(وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ) منافات ندارد]

از دقت در اين آيات اين خصوصيات استفاده مى‌شود كه: اولا رجال اعراف از جنس ملائكه نيستند و ثانيا جمعى از بندگان مخلصند كه مقام و منزلتشان از ساير اهل جمع بالاتر است، مردمى هستند كه هر دو طايفه بهشتى و دوزخى را مى‌شناسند، و در تكلم به حق مجازند مى‌توانند شهادت دهند، و شفاعت كنند، امر كنند و حكم نمايند. و اما اينكه اين رجال از جنس بشر هستند يا از جنس جن و يا مختلط از اين دو جنس، الفاظ اين آيات از آن ساكت است، و از خود آيات نمى‌توان اين معنا را استفاده كرد. جز اينكه در هيچ جاى از قرآن كلامى هم كه دلالت كند بر تصدى جن نسبت به شانى از شؤون بشر و وساطتش در كار آخرتى او از قبيل شهادت و شفاعت، ديده نمى‌شود، پس وقتى از جنس ملائكه و جن نبوده باشند، قهرا از جنس بشر خواهند بود. خواهيد گفت: اثبات اينگونه خصوصيات براى بشر با امثال آيه‌(يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ)[1] منافات دارد. جواب اين است كه اين گونه آيات به آيات ديگرى تفسير شده كه دلالت دارند بر اينكه مقصود از آنها بيان اين جهت است كه در روز قيامت احاطه ملك خداى تعالى بر جميع موجودات براى مردم ظاهر مى‌شود و در آن روز مردم به احاطه و اطلاق ملك خدا اعتراف مى‌كنند، نه اينكه تنها اين مالكيت در روز قيامت براى خدا پيدا مى‌شود، زيرا خداوند پيوسته مالك على الاطلاق است و كسى هيچگاه به نفع كسى مالك چيزى نيست، نه اينكه در آخرت چنين باشد. ملائكه در آن روز در وساطت خود و شهداء بر شهادت خويش و شفعاء داراى شفاعت خويشتن مى‌باشند و قرآن كريم به اين معنا تصريح دارد، چنان كه فرموده:(وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ هذا يَوْمُكُمُ الَّذِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ)[2] و نيز فرموده:

(يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ)[3] و نيز فرموده:(وَ لا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ)

[1] روزى كه هيچ كس نمى‌تواند براى ديگرى قدمى بردارد، چون در آن روز همه امور به دست خدا است. سوره انفطار آيه 19

[2] و فرشتگان به استقبالشان شتافته، مى‌گويند: اين همان روزى است كه به شما وعده مى‌دادند. سوره انبياء آيه 103

[3] روزى كه گواهان برمى‌خيزند. سوره مؤمن آيه 51