[1] است اشاره به همين معنا باشد. و مراد از كتابى كه در آن روز گذارده شده و خداوند از روى آن حكم مى‌كند همان كتابى است كه در آيه‌(هذا كِتابُنا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِّ)[2] به آن اشاره شده است.

پس كتاب مقدار حقى را كه در عمل است تعيين نموده و ميزان، مقدار ثقل آن حق را مشخص مى‌كند، بنا بر اين، وزن در آيه مورد بحث به معناى ثقل است نه به معناى مصدريش (سنجيدن). و اگر در آيه 103 سوره مؤمنون و آيه 11 سوره قارعه آن را به صيغه جمع آورده براى اين است كه دلالت كند بر اينكه ميزان اعمال يكى نيست، بلكه براى هر كسى ميزان‌هاى زيادى به اختلاف اعمال وى هست، حق در نمازش نماز واقعى و جامع همه اجزا و شرايط است، و حق در زكاتش زكات جامع شرايط است، خلاصه، حق در نماز، غير حق در روزه و زكات و حج و امثال آن است.

[اقوالى كه در مورد معناى جمله:(وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ) گفته شده است‌]

اين بود آنچه از بيان سابق ما بدست آمد، و ليكن بيشتر مفسرين آيه را طور ديگرى معنا كرده و گفته‌اند: وزن در آيه مورد بحث، مبتدا و مرفوع است، و كلمه يومئذ ظرف، و حق هم صفت وزن و هم خبر آن است، و تقدير آيه و الوزن يومئذ الوزن الحق است، يعنى وزن در آن روز وزن حق است، و وزن حق به معناى وزن عادلانه است، به شهادت اينكه در آيه ديگرى از وزن حق به وزن قسط تعبير شده، و آن آيه‌(وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ)[3] است.

بعضى ديگر گفته‌اند: كلمه وزن مبتدا و خبرش يومئذ است، و حق صفت وزن مى‌باشد و تقدير آيه چنين است: و الوزن الحق يومئذ وزن حق در روز قيامت است‌[4].

صاحب كشاف گفته: مرفوع بودن وزن براى اين است كه وزن در تركيب مبتدا است، و خبرش يومئذ است و حق صفت آن است . آن گاه وقتى آيه را معنا كرده وزن را مبتدا و خبرش را كلمه حق گرفته است، زيرا در معناى آيه گفته است: معناى آيه اين است كه در روزى كه خداوند امت‌ها و پيغمبران را مورد بازخواست قرار مى‌دهد وزن وزن حق است [5] و اين از مانند زمخشرى بسيار عجيب است مگر اينكه كلامش را توجيه كرده بگوييم:

[1] و روشن گرديد زمين به نور پروردگارش، و كتاب گذارده شده انبيا و شهدا آورده شده ميان آنان به حق حكم مى‌شود، و به آنان ستم نمى‌شود. سوره زمر آيه 69

[2] اين است كتاب ما كه عليه شما به حق گويا مى‌شود. سوره جاثيه آيه 29

[3] و قرار مى‌دهيم ميزان‌هاى عادلانه را براى روز قيامت. سوره انبيا آيه 47

[4] تفسير روح البيان ج 3 ص 137

[5] تفسير كشاف ج 2 ص 88 ط بيروت