و شعور هست. و آن حيات انسانى است، آرى، اين چنين افراد علاوه بر حيات نباتى و حيات حيوانى حيات ديگرى دارند كه مردم كافر فاقد آنند، و آن حيات انسانى است.

همانطورى كه حيوانات در عين اينكه در تغذيه و نمو با نباتات شريكند از آنها امتياز داشته، و ما به خاطر حركت ارادى كه در آنها مى‌بينيم حكم مى‌كنيم به اينكه علاوه بر حيات نباتى حيات ديگرى بنام حيات حيوانى دارند، و نيز همانطورى كه مردم بى ايمان را با اينكه در درك لوازم زندگى و داشتن حركات ارادى با ساير حيوانات مشتركند بخاطر آثار عجيب و افكار و تعقلات عالى‌ترى كه در آنان مشاهده مى‌كنيم بدون ترديد حكم مى‌كنيم به اينكه حياتى فوق حيات ساير حيوانات دارند، همچنين بايد حكم كنيم به اينكه انسانهاى با علم و ايمان و آن افرادى كه پروردگار خود را شناخته و با شناختن او از غير او قطع علاقه نموده‌اند داراى حياتى فوق حيات ساير انسانها هستند، چون اين گونه افراد نيز چيزهايى را درك مى‌كنند كه درك آن در وسع و طاقت ديگران نيست و چيزهايى را اراده مى‌كنند كه ديگران از اراده كردن آن عاجزند. خداى تعالى هم درباره آنان فرموده:(فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً)[1] و نيز در باره انسانهاى فاقد ايمان فرموده:(لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ)[2]، و در عين اينكه همان دل و چشم و گوش كه در مردم با ايمان است براى مردم بى ايمان هم اثبات همان را كرده، آن آثار كاملى كه دل و چشم و گوش در مردم با ايمان دارد از مردم بى ايمان نفى كرده و به اين مقدار هم اكتفاء ننموده براى مردم با ايمان روح مخصوصى اثبات كرده و فرموده:(أُولئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ)[3].

پس به خوبى روشن گرديد اينكه مى‌گوييم براى مؤمن حيات و نورى ديگر است مجاز گويى نبوده بلكه راستى در مؤمن حقيقت و واقعيتى داراى اثر، وجود دارد كه در ديگران‌

[1] پس به يقين آنان را به يك زندگى ديگرى كه زندگى طيب است زنده مى‌كنيم . سوره نحل آيه 97

[2] دلهايى دارند كه با آن فهم نمى‌كنند، چشمهايى دارند كه با آن نمى‌بينند و گوشهايى دارند و ليكن با آن نمى‌شنوند، ايشان چون حيواناتند بلكه گمراه‌ترند، آنان همانند مردمى هستند كه غافلند. سوره اعراف آيه 179

[3] خدا بر دلهاشان نور ايمان نگاشته و به روح قدس الهى آنها را مؤيد و منصور گردانيده. سوره مجادله آيه 22