نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 7 صفحه : 354
مىگويند: حكمت
الدابة بالحكمة- حيوان را به وسيله حكمه (دهنه) منع كردم و نيز
مىگويند: احكمتها- براى حيوان لگام درست كردم و همچنين طناب كشتى
را حكمه ناميده مىگويند: حكمت السفينة و احكمتها و شعر
شاعر هم كه گفته است: أ بنى حنيفة احكموا سفهاءكم به اين معنا است كه:
اى قبيله بنى حنيفه افراد نادان و سفيه خود را لگام كنيد[1].
اين كلمه
وقتى به خداى تعالى نسبت داده شود، اگر در مساله تكوين و خلقت باشد معناى قضاى
وجودى را كه ايجاد و آفرينش باشد مىدهد كه مساوق با وجود حقيقى و واقعيت خارجى به
مراتب آن است، مانند آيه(وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ
لِحُكْمِهِ)[2] و آيه(وَ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ)[3] و به اعتبارى
مىتوان آيه(قالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيها إِنَّ
اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبادِ)[4] را از اين
باب گرفت.
و اگر در
تشريع باشد معناى قانونگذارى و حكم مولوى را مىدهد، و به اين معنا است آيه(وَ عِنْدَهُمُ التَّوْراةُ فِيها حُكْمُ اللَّهِ)[5] و آيه(وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْماً)[6] و لذا در
آيه( وَ جَعَلُوا لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ الْحَرْثِ وَ
الْأَنْعامِ نَصِيباً فَقالُوا هذا لِلَّهِ بِزَعْمِهِمْ وَ هذا لِشُرَكائِنا) - تا
آنجا كه مىفرمايد- (ساءَ ما يَحْكُمُونَ )[7] كسانى را كه به خود
اجازه تشريع و قانونگذارى را دادهاند ملامت كرده.
و وقتى همين
لفظ به انبيا (ع) نسبت داده شود معناى قضا را كه يكى از منصبهاى الهى است و
خداوند انبياى خود را به آن منصب تشريف و اكرام كرده افاده مىكند، و در اين باره
فرموده است:(فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لا
تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمَّا جاءَكَ مِنَ الْحَقِّ)
[2] خداوند مىداند قضا راى و كسى نيست كه قضاى او راى عقب
اندازد. سوره رعد آيه 41
[3] و وقتى قضايى راى براند، راندنش چنين است كه به آن مىگويد
بباش پس وجود مىيابد. سوره بقره آيه 117
[4] آنان كه در دنيا استكبار كردند( در پاسخ ضعيفان) مىگويند:(
نه) همه ما در اين آتشيم، كه خدا در ميان بندگان حكم خود راى راند. سوره مؤمن آيه
48
[5] و نزد ايشان است تورات، كه در آن حكم خدا است. سوره مائده
آيه 43
[6] كيست كه حكمش بهتر از حكم خدا باشد؟. سوره مائده آيه 50
[7] و از زراعت و چارپايان كه مخلوق خدايند بهرهاى براى خدا
قرار داده و به زعم خود گفتند: اين سهم خدا و اين بهره شركاء ما- تا آنجا كه
فرمود- چه بد حكمى بود كه كردند. سوره انعام آيه 136
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 7 صفحه : 354