نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 7 صفحه : 228
بگوييم چون خبر يعنى
كلمه ربى مذكر بوده، از اين جهت مبتدا را هم مذكر آورد. زيرا هيچ كدام
از اين توجيهها قانع كننده نيست. و ما به زودى در اين باره مفصلا بحث خواهيم كرد-
ان شاء اللَّه-.
حاصل اينكه،
از سياق اين آيات و آيات ديگرى كه مناظرات ابراهيم (ع) را با پدر و قومش در باره
توحيد حكايت مىكند برمىآيد كه وى قبل از آن ايام، دور از محيط پدر و قومش زندگى
مىكرده، و لذا به آنچه كه مردم از جزئيات و خصوصيات موجودات و همچنين از سنن و
آداب معموله با خبر بودند، او با خبر نبوده، و در اوايل رشد و تميزش از آن جا و
مكانى كه داشته، بيرون آمده و به پدر خود پيوسته است، و در آن موقع بوده كه براى
اولين بار چشمش به بتها مىافتد و از پدرش مىپرسد كه اين چيست؟
و وقتى آن
جواب را مىشنود شروع مىكند به مشاجره و خدشهدار كردن الوهيت بتها و پس از قانع
كردن پدر به سر وقت قوم رفته، آنان را نيز قانع مىكند، آن گاه به سراغ پرستش
ارباب بتها يعنى كواكب و خورشيد و ماه رفته يكى پس از ديگرى را پروردگار خود فرض
نمود تا اينكه همه غروب كردند، آن گاه ربوبيت آنها را باطل نموده و در اثبات توحيد
خالص چنين گفت:(إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ
وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ) و از شواهد
و نمونههايى كه بعدا ذكر مىكنيم چنين برمىآيد كه اين احتجاج و استدلال را در دو
روز و يك شب به پايان رسانيده است.
ابراهيم (ع)
خود بر اين معنا بصيرت و بينش داشته است كه براى آسمانها و زمين آفريدگارى است و
او اللَّه تعالى است، و در اين امر شريكى براى او نيست ولى در مقام
استدلال از اين معنا به جستجو برمىخيزد كه آيا در بين مخلوقات خدا چيزى هست كه آن
نيز پروردگار مردم و ابراهيم باشد؟ مثلا آيا خورشيد و ماه يا چيز ديگرى هست كه در
تدبير عالم شريك خدا باشد؟ يا اينكه همه امور عالم تنها به دست خداى تعالى است و
بس، و پروردگارى جز او نيست؟ البته خداى تعالى در همه اين مراحل او را مدد و يارى
مىنموده و با ارائه ملكوت آسمانها و زمين بنيان دلش را محكم كرده بود، ابراهيم
(ع) به قدرى واقع بين بود كه هر چه را مىديد قبل از اينكه متوجه خود آن و آثار وى
بشود، نخست متوجه انتسابش به خداوند شده و اول تكوين و تدبير خداى را در آن مشاهده
مىكرد و سپس به خود او متوجه مىشد.
قرآن در اين
باره مىفرمايد:(وَ كَذلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَ
الْأَرْضِ)[1] و نيز
[1] اينچنين ملكوت آسمانها و زمين را به ابراهيم نشان مىدهيم.
سوره انعام آيه 75
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 7 صفحه : 228