(لِما تَعْبُدُونَ)، ابتدا از معبود آنان به لفظ ما كه مخصوص غير انسان است، تعبير كرد. چون در اين موقع نمى‌داند كه اين بت‌ها مانند انسان داراى عقلند و يا سنگ و چوب و بدون شعور هستند؟ تنها مى‌داند كه چيزى هستند، آن گاه كه فهميد مردم قائل به الوهيت آنها هستند و عبادتشان مى‌كنند و اين معنا را از خود مردم شنيد، از جهت اينكه اله و معبود بايد صاحب شعور باشد، و براى پرستندگانش جلب نفع و دفع ضرر نمايد، در جواب، راجع به بت‌ها لفظ مخصوص صاحبان شعور را به كار برد و گفت:(هَلْ يَسْمَعُونَكُمْ إِذْ تَدْعُونَ أَوْ يَنْفَعُونَكُمْ أَوْ يَضُرُّونَ قالُوا بَلْ وَجَدْنا آباءَنا كَذلِكَ يَفْعَلُونَ)[1]. آن گاه وقتى در داستان شكستن بت‌ها گفت:(فَسْئَلُوهُمْ إِنْ كانُوا يَنْطِقُونَ) و مردم در جوابش گفتند:(لَقَدْ عَلِمْتَ ما هؤُلاءِ يَنْطِقُونَ) و اقرار كردند كه اين بت‌ها زبان ندارند و فاقد شعور هستند، از اينرو او هم لفظ ما را كه مخصوص هر فاقد شعورى است به كار برد و گفت:(أَ فَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَنْفَعُكُمْ شَيْئاً وَ لا يَضُرُّكُمْ أُفٍّ لَكُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ)[2].

خلاصه اينكه نمى‌توان اينگونه نكات را ناديده گرفت، و يا مثلا اشاره به لفظ هذا را در(هذا رَبِّي هذا أَكْبَرُ) حمل كرد به اينكه اشاره به شمس نبوده تا لازم باشد بفرمايد: هذه بلكه اشاره به جرم بوده و جرم هم مذكر است. يا گفت اشاره مزبور اشاره به مشار اليه بوده كه آنهم مذكر است، يا آنكه بگوييم زبان حضرت ابراهيم (ع) زبان سريانى بوده و در اين زبان، مانند غالب زبانهاى غير عربى، رعايت تانيث نمى‌شود.

اينها وجوه صحيحى نيست، به دليل اينكه در خصوص همين شمس در پاسخ نمرود رعايت تانيث را نموده و فرمود:(فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ)[3] آن وقت چطور شد در خصوص:(هذا رَبِّي هذا أَكْبَرُ) اين لهجه را به كار برد؟ و نيز چرا اين لهجه را در جمله‌(ما هذِهِ التَّماثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَها عاكِفُونَ) و همچنين در دعائى كه كرد و گفت:

(رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ)[4] به كار نبرد؟ و همچنين نمى‌توانيم در مقام حمل كلام آن جناب بگوئيم: از اين جهت لفظ هذا را مؤنث نياورد كه دنبالش مى‌گفت: ربى به خاطر احترام خدا، لفظ هذا را مذكر آورد تا خدا را از نقص تانيث منزه كرده باشد. و يا

[1] سوره شعرا آيه 74

[2] آيا با اين حال چيزى را به غير خدا مى‌پرستيد كه نه براى شما نفعى جلب مى‌كند و نه ضررى دفع مى‌نمايد؟. اف بر شما و بر آنچه كه مى‌پرستيد، آيا عقل خود را به كار نمى‌بريد؟. سوره انبيا آيه 67

[3] سوره بقره آيه 258

[4] سوره ابراهيم آيه 36