كه طريقه خود را بر آن اساس بنا كرده‌اند همه را شرح داده‌اند، اگر كسى بخواهد به آن مطالب اطلاع پيدا كند بايد به همان كتاب‌ها مراجعه نمايد، زيرا بحث از تفصيل اين طريقه‌ها و مسلك‌ها و صحيح آن را تصحيح كردن و فاسدش را نقد كردن مقام ديگرى غير از اين كتاب لازم دارد و ما در جلد پنجم عربى اين كتاب بحثى گذرانديم كه مطالعه آن در روشن شدن اين بحث بى اثر نيست. اين بود خلاصه بحثى كه مى‌خواستيم در اينجا در اطراف معناى معرفت النفس بيان كنيم.

در پايان، اين نكته را نيز خاطر نشان مى‌سازيم كه مساله عرفان نفس، مساله فكرى و نظرى نيست، بلكه مقصدى است عملى كه جز از راه عمل نمى‌توان معرفت تام و كامل در باره آن بدست آورد، و اما علم النفسى كه فلاسفه قديم، كتابها در پيرامون آن تدوين كرده‌اند، آن علم، علمى نيست كه چيزى از اين غرض را كه اشاره شد تامين كند، و همچنين علم نفس تربيتى كه متاخرين در همين تازگى‌ها كتابهايى در باره آن نوشته‌اند، نيز در حقيقت شعبه‌ايست از فن اخلاق به سبك قديم، و در ايفاى غرض مذكور اثرى ندارد.- و خدا راهنما است-.