( يا بَنِي آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ‌) تا آنجا كه مى‌فرمايد: (إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَ قَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ ) يعنى هان اى بنى آدم زنهار كه شيطان فريب‌تان ندهد، چه او و نفرات او شما را مى‌بينند از جايى كه شما آنان را نمى‌بينيد، بيان فرموده است كه دعوت او نظير دعوت يك انسانى از ديگرى به گفتن او و شنيدن آن ديگرى نيست، بلكه بطوريست كه داعى (شيطان) مدعو (انسان) را مى‌بيند، و ليكن مدعو، داعى را نمى‌بيند، و آيه شريفه‌(مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ. مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ)[1] در حقيقت تفصيل آن اجمالى است كه ما از آن آيات استفاده كرديم، چه صريحا مى‌فرمايد: اعمال شيطان به تصرف و القا در دلها است، از اين راه است كه انسان را به ضلالت دعوت مى‌كند.

پس از آنچه گفته شد اين معنا به خوبى روشن گرديد كه: رجس و شيطانى بودن شراب و ساير مذكورات در آيه از اين جهت است كه اينها كار آدمى را به ارتكاب اعمال زشتى كه مخصوص به شيطانست مى‌كشانند، و شيطان هم جز اين كارى ندارد كه وسوسه‌هاى خود را در دلها راه داده و دلها را گمراه كند، و از همين جهت در آيه مورد بحث آنها را رجس ناميده، چون در آيات ديگرى هم گمراهى را رجس خوانده، از آن جمله فرموده است:(وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِي السَّماءِ كَذلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ وَ هذا صِراطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيماً)[2] آن گاه در آيه بعدى اين معنا را كه رجس بودن اينها ناشى از اين است كه عمل شيطانيست بيان نموده و مى‌فرمايد:( إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ)- شيطان از دعوت به اينگونه اعمال جز شر شما را نمى‌خواهد، و لذا گفتيم رجس از اعمال شيطانى است.

خواهيد گفت ملخص اين بيان اين شد كه معناى رجس بودن شراب و امثال آن اين‌

[1] و پناه مى‌برم به پروردگار مردم از شر شيطانى كه داراى وسوسه‌ها است و بمحضى كه بندگان خدا از شرش به خداى خود پناه مى‌برند مى‌گريزد، همان شيطانى كه در دلهاى مردم وسوسه مى‌كند پناه مى‌برم از شر شيطانهاى انسى و جنى. سوره ناس آيه 6.

[2] و كسى را كه خدا بخواهد گمراهش كند سينه‌اش را تنگ نموده و او را نسبت به ايمان و عمل صالح بى ميل مى‌سازد، تو گويى تكليف وى به ايمان و عمل صالح تكليف بپرواز به آسمان است. آرى خداوند اينطور عذاب گمراهى را كيفر كفر كسانى قرار مى‌دهد كه ايمان نياوردند، و اين است راه پروردگار تو در حالى كه مستقيم است. سوره انعام آيه 126.