(وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً) است، البته اين تاييد وقتى تمام است كه بگوئيم جمله مذكور بيانگر درجات است، و معلوم است كه مغفرت و رحمت از ناحيه خدا است. (و بنا بر اين احتمال معنا چنين مى‌شود كه آن اجر عظيم عبارت است از درجاتى از ناحيه خدا و مغفرت و رحمتى).

احتمال هم دارد ضمير مذكور به كلمه أجر بر گردد، (كه در اين صورت معنا چنين مى‌شود كه خدا درجاتى از آن اجر عظيم و مغفرتى و رحمتى را خاص مجاهدين مى‌كند).

از ظاهر جمله:(وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً) چنين بر مى‌آيد كه بيان باشد براى كلمه درجات، چون درجات عبارت است: از منزلت‌هايى از ناحيه خداى سبحان، و اين منزلت‌ها هر چه باشد مصداق مغفرت و رحمت است و شما خواننده محترم در بعضى از مباحث گذشته توجه فرموديد كه رحمت (يعنى افاضه نعمت از ناحيه خدا) موقوف بر اين است كه قبلا موانع بر طرف شود و همين برطرف كردن موانع از كسى كه مبتلاى به آن است، خود مصداقى است از مغفرت و بلكه عين مغفرت است و لازمه اين سخن آن است كه مرتبه‌اى از مراتب نعمت‌هاى الهى و هر درجه و منزلتى رفيع، مغفرتى باشد نسبت به مرتبه‌اى كه بالاتر از آن است و بنا بر اين صحيح است بگوئيم درجات اخروى هر چه باشد هم مغفرتى است از ناحيه خداى سبحان و هم رحمتى است از آن جناب، و در قرآن كريم غالب مواردى كه كلمه رحمت و امثال آن بكار رفته، مغفرت نيز با آن بكار رفته است، مانند آيات زير:(مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ)[1](مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ)[2]،(مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ)[3]،(وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ)[4](وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا)[5] و آيات و موارد ديگرى نظير اينها.

خداى تعالى در آخر، كلام خود را با جمله:(وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً) ختم فرمود و مناسبت اين دو اسم يعنى اسم غفور و رحيم از ميان اسماى خداى تعالى با مضمون آيه و مخصوصا با جمله:(وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً) روشن است حاجتى به توضيح ندارد.

(إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ) لفظ توفيهم مى‌تواند صيغه ماضى باشد و هم صيغه مضارع و اگر آن را مضارع بگيريم اصلش تتوفاهم بوده و يكى از دو تاء آن به منظور تخفيف حذف شده، هم چنان كه مى‌بينيم‌

[1] سوره مائده، آيه 9 .

[2] سوره انفال، آيه 4 .

[3] سوره هود، آيه 11 .

[4] سوره حديد، آيه 20 .

[5] سوره بقره، آيه 286 .