شك و ترديدى كه بر درك آدمى نسبت به آنچه مربوط به خداى تعالى و آيات اوست مستولى و چيره مى‌شود و نمى‌گذارد قلب با آن معارف كه همان عقائد دينى است جوش بخورد و انسان مبتلاى به آن شك و ترديد عقد قلبى نسبت به خدا و آياتش داشته باشد.

پس بيماردلان (به حسب طبع معناى اين كلمه) عبارتند از كسانى كه ايمانشان ضعيف است، همانهايى كه دلهايشان به پر كاهى مى‌ماند كه هر لحظه دستخوش نسيم‌ها گشته، به اين سو و آن سو كشيده مى‌شود ولى منافقين كه به زبان اظهار ايمان مى‌كنند اصلا ايمان ندارند و در باطن كافرند اما كافر بى شهامتى كه كفر خود را علنى نمى‌سازند بلكه بخاطر مصالح مادى خود آن را پنهان مى‌كنند تا با دم زدن از اسلام و ايمان مؤمنين را و با اظهار كفر نزد كفار آنان را بدوشند.

[وجه اشتراك منافق و بيمار دل‌]

بله بسا مى‌شود كه در قرآن كريم از بيماردلان تعبير به منافق مى‌شود و اين تعبير نوعى تحليل است، در حقيقت مى‌خواهد بفهماند كه بيماردلان نيز مانند منافقين از داشتن لطيفه ايمان محرومند، پس از اين نظر مانند آنها هستند، مانند آيه زير كه كلمه منافقين را بر بيماردلان اطلاق نموده و مى‌فرمايد:(بَشِّرِ الْمُنافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً، الَّذِينَ يَتَّخِذُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ، أَ يَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ، إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنافِقِينَ وَ الْكافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعاً)[1].

و اين اطلاق غير اطلاق بيمار بر منافقين واقعى است كه در دل اصلا ايمان ندارند مانند آيه زير:( وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِينَ‌) ...(فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً) ...(وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَما آمَنَ النَّاسُ قالُوا أَ نُؤْمِنُ كَما آمَنَ السُّفَهاءُ )[2]، چون در اين آيات به اين جهت عنوان بيمار دل را بر منافقين واقعى اطلاق كرده كه‌

[1] منافقين را بشارت ده كه عذابى اليم دارند، همانهايى كه با كفار دوستى مى‌كنند ولى با مؤمنين نمى‌جوشند، آيا اينها در نزد كفار عزتى سراغ دارند؟ و مى‌خواهند آن عزت را به دست آورند؟ با اينكه عزت همه‌اش از آن خدا است؟ مگر خداى تعالى در كتابش بر شما اين دستور را نازل نكرد كه هر گاه و هر جا ديديد به آيات خدا كفر ورزيده مى‌شود و آن را مسخره مى‌كنند با آنان منشينيد تا با ديدن شما وجهه سخن را سوى ديگر كشند، شما كه اين دستور را به كار نمى‌بنديد مثل همان كفاريد كه خدا منافقين و كفار را در جهنم جمع خواهد كرد. سوره نساء، آيه 140 .

[2] بعضى از مردم هستند كه مى‌گويند: ما به خدا و روز جزا ايمان آورده‌ايم، ولى مؤمن نيستند ...

اينها در دل بيمارند و خداى تعالى بر بيماريشان بيفزود ... و چون گفته مى‌شوند كه مانند ساير مردم ايمان بياوريد گويند آيا ايمان بياوريم آن چنان كه سفيهان آورده‌اند. سوره بقره، آيه 7- 20 .