دست مى‌آيد كه علم به حق بودن قضاوت، شرط در جواز حكم است و كسى كه حكم مى‌كند و علمى به حق بودن آن ندارد عمل غير مجازى انجام داده و در آتش خواهد بود، براى اينكه در اين عمل از هواى نفس پيروى كرده و علاوه بر اين چنين حكمى مصداق حكم جاهليت بوده، چون حكم جاهليت عبارت است از هر حكمى كه مستند به خدا نباشد. و اما بالنسبة به معناى دوم دليلش مقابله‌اى است كه بين دو حكم واقع شده- و خدا داناتر است-.

و در تفسير طبرى از قتاده روايت كرده كه در تفسير آيه:(إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِيها هُدىً وَ نُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هادُوا وَ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبارُ) گفته است:

اما ربانيون عبارتند از فقهاى يهود، و اما احبار عبارتند از علماى ايشان‌[1] و اضافه كرده است كه چنين به ما رسيده كه رسول خدا 6 بعد از آنكه اين آيه نازل شد فرمود: به حكم اين فرمان بعد از اين، ما بر يهود و غير آنان از اهل اديان حكم خواهيم كرد[2].

مؤلف: اين روايت را سيوطى نيز در تفسير آيه شريفه:(إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ ...) از عبد بن حميد و از ابن جرير از قتاده نقل كرده‌[3].

و ظاهر روايت اين است كه آنچه كه گفت از رسول خدا 6 برايش نقل شده مربوط به آيه شريفه است، يعنى خواسته است بگويد دليل بر اينكه ربانيين فقها و احبار علماى يهودند خود آيه است، و بنا بر اين اشكالى متوجه وى مى‌شود كه آيه شريفه بيش از اين دلالت ندارد كه بايد طبق تورات در بين يهود حكم كرد، چون در آيه آمده: للذين هادوا ، پس نه غير يهود را شامل مى‌شود و نه حكم به غير تورات نسبت به يهود را، در حالى كه ظاهر روايت اين است كه مى‌خواهد بگويد: به غير تورات بر يهود و غير يهود حكم مى‌شود، مگر آنكه منظور از اين كلام رسول خدا 6 كه در روايت فرمود: (از اين پس ما بر يهود و غير آنان از اهل اديان حكم خواهيم كرد) اين باشد كه ما انبيا بر يهود و غير يهود حكم مى‌كنيم و اين علاوه بر سستى و سخافت هيچ ارتباطى با آيه ندارد.

و ظاهرا بعضى از راويان در نقل آيه دچار اشتباه شده و گويا رسول خدا 6 اين كلام را بعد از جمله:( وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِ‌) ....(فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ ) (تا آخر آيات) فرموده كه در اين صورت روايت با همان مطلبى منطبق مى‌شود كه گفتيم از ظاهر آيه بر مى‌آيد و آن اين است كه ضمير در كلمه بينهم به عموم مردم بر مى‌گردد نه به خصوص يهود، راوى اشتباها به جاى اين آيه آن آيه را آورده است.

[1] ( 1 و 2) جامع البيان ج 6 ص 162 و 161.

[2] ( 1 و 2) جامع البيان ج 6 ص 162 و 161.

[3] در المنثور ج 2 ص 286- 285.