كرامت جهاد و شرافت كشته شدن در راه آخرت ترجيح داده‌اند) توضيح دهد.

و حاصل اين پاسخ اين است كه اين مسلمانان جا دارد كه در ايمانشان رعايت تقوا (يعنى حفظ خويشتن) را بكنند و اگر با تقوا باشند، چون بين زندگى اندك و پشيز دنيا، و زندگى آخرت مقايسه كنند زندگى آخرت را بهتر از زندگى دنيا مى‌يابند، پس جا دارد آخرت را (كه بهتر است) بر دنيا ترجيح دهند، چون فرض اين جا است كه مؤمن هستند و در راه تقوا قرار گرفته‌اند، و مانند كفار نيستند كه در مقام تامين سعادت خود و حفظ خويش از خطرها نباشند و معلوم است كه افراد مؤمنى كه در راه تقوا قرار دارند راهى به جز ترس از خدا ندارند، اينان ديگر نمى‌توانند و معقول نيست كه از ظلم خدا بترسند و به خاطر همين ترس، دنياى خود را محكم بچسبند چون ايمان دارند كه خدا ظالم نيست، بلكه بايد از كفر و بى‌تقوايى خود بترسند.

با اين بيان روشن مى‌شود كه جمله:(لِمَنِ اتَّقى‌) از باب به كار بردن صفت در جاى موصوف است، تا در عين بيان حكم، بر سبب حكم هم دلالت كند، و ادعا كند كه مورد حكم از مصاديق و موارد آن سبب است، و تقدير آيه: و خدا داناتر است چنين است: آخرت براى شما بهتر است، براى اينكه شما به خاطر ايمانتان بايد با تقوا باشيد و تقوا، سبب رستگارى و رسيدن به خير و آخرت است ، پس اينكه فرمود: لمن اتقى ، جنبه كنايه‌اى را دارد كه در آن نوعى تعريض باشد.

[مرگ سرنوشتى محتوم است و با فرار از ميدان جنگ و جهاد نمى‌توان از چنگ آن رهايى يافت‌]

(أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ) كلمه بروج جمع كلمه برج- به ضمه باء مى‌باشد و برج به معناى آن بنائى است كه در چهار كنج قلعه‌ها بنا مى‌كنند و بنيان آن را محكم مى‌كنند تا بتوانند در آن برجها دشمن را دفع كنند و اصل معناى اين كلمه ظهور است و تبرج به زينت يعنى (اظهار زينت) و همچنين‌(بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ): (برجهاى سخت بنيان) (مشيدة) از (تشييد) بمعنى رفع و بلندى است كه اصل آن از (شيد) كه بمعنى (گچ) مى‌باشد چون به وسيله گچ بناها مرتفع و زينت داده مى‌شوند و به اين جهت تبرج و بروج خوانده‌اند كه تبرج اظهار زينت است و برج از راه دور ظاهر و هويدا است، پس‌(بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ) معنايش بناهاى محكم و بلندى است كه گفتيم در چهار كنج قلعه‌ها مى‌سازند تا افراد از شر دشمنان در آن پناهنده شوند.

و اين گفتار اساسش تمثيل است، ساده‌تر بگويم مى‌خواهد مثالى بياورد براى امورى كه به وسيله آنها آدمى خود را از ناملايمات و خطرها حفظ مى‌كند و حاصل معنا اين است كه مرگ سرنوشتى است كه درك آن از احدى فوت نمى‌شود، هر چند كه شما به منظور فرار از آن به محكم‌ترين پناهگاهها، پناهنده شويد، بنا بر اين ديگر جاى آن نيست كه توهم كنيد اگر در