دوم است.

و بنا بر اين ديگر براى كلمه و نور مصداقى نمى‌ماند، مگر احكام و شرايع، و اى بسا تدبر در احكام نيز مساعد با اين نظريه باشد، براى اينكه احكام و شرايع امورى هستند كه انسان از آنها نور مى‌گيرد و در نور و تنور آن راه زندگى را مى‌سپرد، قرآن كريم نيز همين اثر را براى دين مبين اسلام و احكام و شرايعش قائل است و مى‌فرمايد:(أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ)[1].

از آنچه گذشت روشن گرديد كه مراد از كلمه هدى كه در توصيف تورات و هم در توصيف انجيل بار اول ذكر شده، نوع معارف اعتقاديه چون توحيد و معاد است، و مراد از نور در هر دو جا نوع شرايع و احكام است، و مراد از هدى در باره دوم كه تنها در وصف انجيل آمده نوع مواعظ و نصايح است، (و خدا داناتر است).

و نيز روشن گرديد كه چرا كلمه هدى در آيه شريفه تكرار شد، چون گفتيم كه هدايت دوم غير از هدايت اول است، و باز روشن شد كه كلمه و موعظة از قبيل عطف تفسير است و باز خدا بهتر مى‌داند.

و لازمه سومش اين است كه اينكه در وصف انجيل براى بار دوم فرمود:(وَ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْراةِ) از باب تكرار به منظور تاكيد و امثال آن نباشد، بلكه مراد از آن تبعيت انجيل براى شريعت تورات باشد، و اتفاقا همين طور هم بوده است، چون انجيل چيزى جز امضاء شريعت تورات و دعوت بشر به سوى تورات ندارد، الا پاره‌اى از احكام كه عيسى بن مريم بنا به حكايت قرآن كريم استثناء نموده (پاره‌اى حرام‌ها را كه در زمان موسى (ع) جنبه گوشمالى و مجازات داشته است)، قرآن كريم در اين باره از آن جناب حكايت كرده كه گفت:

(وَ لِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ)[2].

دليل بر اين معنا آيه شريفه زير است كه خداى تعالى در وصف قرآن كريم فرموده:(وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ، مِنَ الْكِتابِ، وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ)، كه بيانش بعد از يك آيه از آيه مورد بحث مى‌آيد.

[مراد از هدى بودن تورات و انجيل اشتمال آنها بر معارف اعتقاديه است و مراد از نور بودنشان شرايع و احكام آنها است‌]

(وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ) توضيح اين جمله در صفحه قبل گذشت، و از اين آيه شريفه استفاده مى‌شود كه انجيل‌

[1] آيا كسى كه مرده بود و ما او را زنده كرديم و برايش نورى قرار داديم تا با آن در بين مردم حركت و زندگى كند، مثل كسى است كه در ظلمت‌هاى متعدد قرار دارد؟. سوره انعام، آيه 122 .

[2] تا برايتان حلال كنم پاره‌اى از امور كه بر شما حرام شده بود. سوره آل عمران، آيه 50 .