رسولان خدايى چون ابراهيم و اسماعيل و يعقوب و يوسف و زكريا و يحيى و غير ايشان گرفته تا خود شما مسلمانان نيز به نظائر آن مبتلا شده‌ايد، جنگ احد و جنگ موته و ساير غزوات نمونه‌اى از آن گرفتاريها است، چطور شد كه وقتى اين ناملايمات به ما متوجه مى‌شود آن را عذابهاى الهى مى‌خوانيد و وقتى خود شما به آن مبتلا مى‌شويد عنوان نعمت و كرامت به آن مى‌دهيد.

[مردم به اختلاف مقام و موقعيتى كه نسبت به پروردگارشان دارند، در ابتلاء به بلايا و مصائب دنيوى بر سه دسته‌اند]

در پاسخ مى‌گوئيم: در اين هيچ شكى و بحثى نيست كه ناملايمات جسمى و بلاها و مصائب دنيوى همانطور كه بر سر مؤمنين مى‌تازد بر سر كفار نيز مى‌تازد، هم صالحان را مى‌گيرد و هم طالحان را اين خود سنت الهى است كه در بندگان گذشته او نيز جريان داشته، الا اينكه عنوان و اثر اين بلاها با اختلاف ديدگاه‌ها و موقعيت‌ها فرق مى‌كند، تا ببينى بندگان خدا نسبت به پروردگارشان در چه موقعيتى و مقامى قرار دارند.

بله آن بنده‌اى كه صلاح و سداد در سويداى دلش جايگير شده و فضيلت انسانيت در جوهره ذاتش جاى گرفته،- چون انبياى گرام و افراد تالى تلو آنان- وقتى با مصائب و محنت‌هاى دنيوى روبرو مى‌شود، بجز فعليت يافتن فضائل جا گرفته در نفسشان اثرى ندارد، مصائب و محنت‌ها آن فضائل را كه تا كنون نهفته و بى اثر بود به فعليت مى‌رساند، هم خود آنان از آن فضائل فعليت يافته برخوردار مى‌شوند، و هم ديگران را برخوردار مى‌سازند، پس اين نوع مصائب و يا به عبارتى مصائب اين نوع افراد در عين اينكه مايه كراهت طبع است، چيزى و عنوانى جز بليت و پيش آمد الهى ندارد، و اگر خواستى مى‌توانى بگويى اين مصائب براى اين نوع افراد ترفيع درجه است.

و اما آن افرادى كه نه صلاح و سداد در سويداى دلشان جاى گرفته و نه شقاوت و فسق، وقتى مصائب و بلاها بر آنان هجوم مى‌آورد، راه كفر يا ايمان و صلاح و يا طلاح آنان را مشخص مى‌سازد، در نتيجه مصائب براى اينگونه افراد جنبه امتحانات و آزمايش الهى را دارد خداى تعالى اينگونه افراد را مى‌آزمايد تا معلوم شود آيا راه بهشت را پيش مى‌گيرند و يا راه دوزخ را.

در مقابل آن دو طائفه، طائفه سومى هست كه در زندگيشان جز بر هواى نفس تكيه و اعتماد ندارند، و جز با فساد و افساد و فرو رفتن در لجنزار شهوت و غضب انس نمى‌ورزند و هيچگاه فضيلت را بر رذيلت و خضوع در برابر حق را بر استكبار نسبت به خداى تعالى بر نمى‌گزينند، هم چنان كه قرآن داستان اين طائفه را سروده نمونه‌هايى چون امت نوح و قوم عاد و ثمود و مردم فرعون و اصحاب مدين و قوم لوط را آورده، قهرا مصائب براى اين طائفه جنبه عذاب دارد، و خداى تعالى مى‌خواهد با فرستادن بلاها نسل اين طائفه را بر اندازد.