مخلص محتاج به فضل و رحمت زائدى از خداى تعالى هستند، هر چند كه مخلصين نيز محتاجند و بى‌نياز از عنايت الهيه نيستند.

اين احتمال نيز مردود و نادرست است، زيرا اگر منظور اين بوده، بايد آيه شريفه آن را دفع كند و بفرمايد: اين توهم كه تنها غير مخلصين محتاج فضل و رحمت خدا هستند، توهم باطلى است، زيرا مخلصين نيز بى‌نياز از فضل و رحمت او نيستند، هم چنان كه در آيه شريفه:

(وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى‌ مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً)[1] احتياج به فضل و رحمت خداى را به تمام بندگان (چه مخلص و چه غير مخلص) عموميت داده و نيز در آيه زير به رسول گرامى خود كه بهترين خلق خدا است مى‌فرمايد:(وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا، إِذاً لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَياةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ)[2] و حال آنكه مى‌بينيم در آيه شريفه دفع توهمى نيامده است.

يكى ديگر گفته: مراد از فضل و رحمت خدا، قرآن و پيغمبر (صلوات اللَّه عليه و على عترته) است، آن ديگرى گفته: مراد به فضل و رحمت، فتح و ظفر است و به خيال خود خواسته است استثناء الا قليلا را توجيه كند، گفته است: اكثر مردم اگر در برابر حق ثبات قدم به خرج مى‌دهند به خاطر خود حق نيست بلكه به خاطر اهدافى از قبيل فتح و ظفر و امثال آن از منافع ظاهرى كه به وسيله پيروى حق به دست مى‌آورند و اما در برابر خود حق، ثبات به خرج نمى‌دهند مگر عده‌اى اندك از مؤمنينى كه در عقيده خود داراى بصيرت هستند.

يكى ديگر گفته: استثناى مورد بحث از جمله:(لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ) نيست، بلكه از جمله:(أَذاعُوا بِهِ ...) است و معناى مجموع دو جمله اين است كه: وقتى شايعه‌اى ترس آور و يا امنيت آور را مى‌شنوند، آن را منتشر مى‌كنند مگر عده‌اى اندك و آن ديگرى گفته: استثناى مذكور از جمله:(يَسْتَنْبِطُونَهُ ...) است و معنايش اين است كه اگر شايعات را به اولى الامر ارجاع دهيد آنها صدق و كذب آن را استنباط مى‌كنند، مگر بعضى از اولى الامر كه نتوانند استنباط كنند.

يكى ديگر گفته: استثناء در لفظ است كه خود دليل بر جمع و احاطه است و معناى آيه اين است كه اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود همگى شيطان را پيروى مى‌كردند، نظير آيه‌

[1] اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود تا ابد احدى از شما پاك نمى‌شد. سوره نور، آيه 21 .

[2] و اگر نبود كه ما قدم تو را استوار كرديم، چيزى نمانده بود كه اندكى به سوى آنان ركون كنى و به آنان دل ببندى و اگر چنين مى‌كردى ما تو را به زبونى در زندگى و مرگ دچار مى‌كرديم. سوره اسراء، آيه 75 .