و با آنان اختلاط، و در اعمال آنان شركت كند، با اينكه علم به حقانيت اسلام دارد، و نيز مثل اينكه نماز و روزه و زكات و حج و ساير اركان اسلام را ترك كند، با اينكه يقين به ثبوت آنها و ركن دين بودن آنها دارد.

پس منظور از كفر به ايمان اين معنا است، و ليكن در اين ميان نكته‌اى است و آن اين است كه كفر بدان جهت كه به معناى ستر است، و پوشاندن امور ثابته وقتى به حسب تبادر ذهنى صادق است كه در آن پوشاندن مداومتى باشد، لذا كفر به ايمان نيز در مورد كسى صادق است كه همواره عمل به مقتضاى ايمان خود را ترك كند، و هميشه و بطور دائم بر خلاف علم خود عمل نمايد.

و اما كسى كه در زندگيش يك بار و دو بار حق را مى‌پوشاند، و بر خلاف علم و ايمانش عمل مى‌كند، به چنين كسى نمى‌گويند به ايمانش كفر ورزيده، بلكه مى‌گويند او مرتكب فسقى شده است.

اين را بدان جهت گفتيم تا روشن شود كه مراد از جمله:(وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمانِ) كسانى هستند كه بر پوشاندن حق و علم و ايمان خويش مداومت دارند، هر چند كه در جمله مورد بحث مطلب با مثل يكفر تعبير شده، (كه حدوث را مى‌رساند، نه ثبوت و دوام را، نه با وصف (كه ثبوت و دوام را مى‌فهماند)، بنا بر اين كسى كه پيروى نمى‌كند آنچه را كه حق بودنش به نظر وى محقق شده، و عمل نمى‌كند به آنچه برايش ثابت شده، كه از اركان دين است، او كافر به ايمان است، و هر عمل صالحى كه بكند حبط و بى پاداش خواهد بود، هم چنان كه در آيه مورد بحث فرمود:(فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ).

بنا بر اين آيه شريفه مورد بحث درست همان را افاده مى‌كند كه آيه زير آن را مى‌فهماند:

(وَ إِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا، وَ إِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا، ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ كانُوا عَنْها غافِلِينَ، وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ، هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا ما كانُوا يَعْمَلُونَ)[1]، بطورى كه ملاحظه مى‌كنيد در اين آيه اين طائفه را توصيف كرده به اينكه سبيل غى (روش گمراهى) را اتخاذ مى‌كنند، و راه رشد را ترك‌

[1] و اگر راه رشد ببينند آن را راه خود نمى‌گيرند، و چون راه ضلالت را ببينند آن را روش خود مى‌گيرند، و اين بدان جهت است كه آيات ما را تكذيب كرده، از آن غافل شدند، و كسانى كه آيات ما را و ديدار آخرت را تكذيب كنند اعمال خوبشان بى پاداش مى‌شود، و همين بى پاداش شدن اعمالشان كيفر اعمالى است كه مى‌كردند. سوره اعراف، آيه 147 .