در قرآن كريم فرموده:(فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كامِلَةٌ)[1].

و نيز فرموده:(وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ)[2]، كه در اينگونه امور اثر هم بر بعض مترتب مى‌شود و هم بر كل، و در گفتگوهاى روزانه خود مى‌گوئيم امر فلانى تمام و عقل او كامل شد و عكس اين را نمى‌گوئيم يعنى نمى‌گوئيم عقل فلانى تمام و امر او كامل شد.

و اما فرق بين دو واژه اكمال و تكميل و همچنين اتمام و تتميم همان فرقى است كه بين دو باب افعال و تفعيل است، باب افعال در اصل و به حسب اصل لغت دلالت بر دفعه- يكبارگى- و باب تفعيل دلالت بر تدريج دارد، هر چند كه در اثر تحولها كه واژه عرب ديده بسيار مى‌شود كه در اين دو باب دخل و تصرف شده، آن دو را به معنايى دور از مجراى مجردش و يا از معناى اصليش برگرداندند، هم چنان كه اين برگشت از معناى اصلى دو باب افعال و تفعيل را در كلماتى از قبيل: احسان- تحسين اصداق- تصديق امداد- تمديد افراط- تفريط و غير اينها مشاهده مى‌كنيم، كه چگونه معناى اصلى كلمه برگشته، و معناى الفاظ مذكور چنين مى‌شود. احسان نيكى كردن- تحسين نيكى ديگران را ستودن اصداق مهريه دادن- تصديق گفتار ديگران را تصديق كردن امداد- كمك كردن- تمديد- مدت مقرر را تمديد كردن ، افراط زياده روى كردن- تفريط كوتاه آمدن علت اين تحول اين بوده كه معناى اصلى كلمه را با خصوصيات مورد آن آميخته‌اند، و به تدريج الفاظ در همان خصوصيات استعمال شده و آن معانى را به خود گرفته است.

نتيجه بيان گذشته اين شد كه آيه:(الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي)، مى‌فهماند كه مراد از دين مجموع معارف و احكام تشريع شده است چيزى كه هست امروز مطلبى بر آن معارف و احكام اضافه شده، و مراد از نعمت هر چه باشد امرى معنوى و واحد است، و كانه ناقص بوده، يعنى اثرى كه بايد نداشته، امروز آن نعمت ناقص تمام شد، و در نتيجه امروز آن معارف و احكام اثرى كه بايد داشته باشند دارا شده است.

و كلمه نعمت بر وزن فعلة صيغه‌اى است كه در مواردى كه بخواهى از نوع چيزى سخن بگويى در اين قالب مى‌گويى، و نعمت براى هر چيز عبارت است از نوع چيزهايى كه با

[1] شما كه حج تمتع مى‌كنيد بايد كه در منى قربانى كنيد و اگر گوسفندى نيافتيد، ده روز روزه بگيريد، سه روز در حج و هفت روز بعد از آنكه برگشتيد، اين ده روز كامل مى‌باشد. سوره بقره، آيه 196

[2] و براى اينكه عده را به كمال برسانيد. سوره بقره، آيه 185