بلكه به عيسى (ع) برگردانيم، برگشت معنا به همان چيزى خواهد شد كه در بعضى از روايات آمده كه عيسى (ع) هنوز زنده است و از دنيا نرفته و اينكه در آخر الزمان از آسمان مى‌آيد و همه يهود و نصاراى موجود در آن روز به وى ايمان مى‌آورند و آيه را اينطور معنا كردن مستلزم آن است كه در آيه شريفه بدون هيچ دليلى مخصص، مرتكب تخصيص بشويم و با اينكه آيه بطور كلى در باره اهل كتاب فرموده، يك يك آنان به عيسى ايمان خواهند آورد، بگوئيم يهود و نصارايى كه بين دو مقطع تاريخى زندگى مى‌كرده‌اند، يعنى بين به آسمان رفتن عيسى و نازل شدنش از آسمان بوده‌اند به عيسى ايمان نمى‌آورند و اين صحيح نيست.

بعضى ديگر گفته‌اند: ضمير مذكور به عيسى بر مى‌گردد و منظور از ايمان آوردن اهل كتاب به عيسى قبل از مرگ عيسى ايمان آوردنشان در هنگام نزول آن جناب از آسمان است، اين مفسرين نيز دليل نظريه خود را همان روايت دانسته‌اند كه شنيدى.

اين بود نظريه مفسرين، ولى آنچه در اينجا لازم است مورد دقت و تدبر قرار گيرد اين است كه در آخر آيه فرموده:(وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيداً) و اين جمله با جمله‌هاى قبل در يك سياق قرار دارند و اين خود ظهور دارد در اينكه عيسى (ع) در قيامت شهيد و گواه بر همه اهل كتاب است، هم چنان كه اول آيه ظهور دارد در اينكه همه اهل كتاب قبل از مردن به عيسى ايمان مى‌آورند.

خوب با در نظر گرفتن آيه سوره مائده كه در خصوص مساله شهادت از آن جناب حكايت كرده كه گفته است: پروردگارا من ما دام كه در بين آنان بودم شاهد بر اعمالشان بودم، بعد از آنكه مرا ميراندى من نمى‌دانم چه كردند، تو خودت مراقب آنان بودى و تو بر هر چيزى شاهدى [1]، كه شهادت را منحصر كرده به ايامى كه زنده بوده، معلوم مى‌شود كه عيسى از دنيا نمى‌رود مگر بعد از همه اهل كتاب، چون آيه مورد بحث همانطور كه قبلا گفتيم دلالت دارد بر اينكه عيسى (ع) شاهد بر جميع اهل كتاب است، پس اگر مؤمن به عيسى هم همه آنها باشند لازمه‌اش اين است كه عيسى بعد از همه اهل كتاب از دنيا برود و اين قهرا نظريه دوم را نتيجه مى‌دهد كه مى‌گفت: ضمير به عيسى بر مى‌گردد و مى‌فهماند كه عيسى (ع) هنوز زنده است و دوباره به سوى اهل كتاب بر مى‌گردد تا به او ايمان آورند، نهايت امر اين است كه كسى بگويد: آنهايى كه از اهل كتاب برگشتند، عيسى را درك نمى‌كنند و بين دو مقطع تاريخى زندگى مى‌كنند در هنگام مرگشان به وى ايمان مى‌آورند

[1] سوره مائده، آيه 117 .