است تا اين عمل از ريا دورتر و به خلوص نزديك‌تر باشد هم چنان كه در جاى ديگر قرآن كريم آمده كه:(إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ، فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُمْ)[1].

[تشويق به عفو نمودن و چشم پوشى كردن از انتقام‌]

و اما كلمه عفو در جمله:(أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ) به معناى پوشاندن است، پس عفو از سوء به معناى پوشاندن عمل زشت است، اين نيز دو جور است، يكى به زبان و آن به اين است كه نام كسى را كه به او بدى كرده نزد مردم فاش نكند و آبروى او را نزد مردم نبرد و سخنان زشت به جهر و آشكارا در باره او نگويد، قسم دوم به عمل است و آن به اين است كه در مقام تلافى ظلم او بر نيايد و از او انتقام نگيرد، هر چند كه شرعا جائز باشد، هم چنان كه در جاى ديگر قرآن مى‌خوانيم:(فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ)[2].

و اينكه فرمود:(فَإِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا قَدِيراً)، در حقيقت سببى است كه در جاى مسبب خود آمده و تقدير كلام: ان تعفوا عن سوء فقد اتصفتم بصفة من صفات اللَّه الكمالية و هو العفو على قدرة، فان اللَّه ذو عفو على قدرته (اگر از بدى‌هاى ديگران عفو و اغماض كنيد به يكى از صفات كماليه خداى تعالى متصف شده‌ايد و آن صفت عفو با داشتن قدرت بر تلافى است، چون خداى تعالى چنين است با اينكه مى‌تواند از گنهكاران انتقام بگيرد، عفو مى‌كند).

و بنا بر اين در جمله شرطيه مورد بحث يعنى جمله:(إِنْ تُبْدُوا خَيْراً ...) جزائى كه آمده جزاء، بعضى از شرط است، چون شرط سه لنگه داشت: يكى اظهار خير و دوم اخفاى آن و سوم عفو از سوء و جزائى كه آمده يعنى جمله: (فَإِنَّ اللَّهَ ... ) جزاء است براى عفو از سوء به تنهايى و اظهار خير و اخفاى آن و يا به عبارت ديگر دادن خير به بندگان در همه احوال هر چند كه از صفات خداى تعالى است، بدان جهت كه اللَّه تعالى است ليكن در آيه شريفه تصريح به آن نيامده و تنها ممكن است به آن اشاره داشته باشد.[3]

[1] اگر صدقاتى كه مى‌دهيد( به منظور تشويق مردم) آشكارا دهيد بسيار خوب است و اگر( به منظور محفوظ شدنش از ريا) پنهانش كنيد و پنهانى به فقرا بدهيد، آن نيز برايتان خير است و گناهانى از شما را محو مى‌كند. سوره بقره، آيه 271

[2] پس كسى كه به شما تجاوز و ظلم كرده، مى‌توانيد به او ظلمى كنيد مثل ظلمى كه او به شما كرده و از خدا پروا كنيد. سوره بقره، آيه 194

[3] چون وقتى خواننده آيه شريفه در جزاء شرط سوم و يا به عبارت ديگر لنگه سوم شرط به ياد يكى از صفات خدايى بيفتد قهرا به ياد صفات ديگرش كه متناسب با آن دو لنگه ديگر شرط است نيز مى‌افتد. مترجم