فهمانيد كه خيانتكاران مورد بحث در هنگام شب براى برائت خود از آن خيانت مذموم، طرح مى‌ريختند و سخنانى مى‌گفتند كه خدا از آن راضى نبوده است. و دوم با جمله:(وَ كانَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطاً) و با اين قيد فهمانده كه خداى تعالى در هر حالى كه يكى از آن احوال جرمى است كه مرتكب شدند، عالم و آگاه است و تقييد به اين دو قيد يعنى قيد(وَ هُوَ مَعَهُمْ ...) و قيد(وَ كانَ اللَّهُ ...) در حقيقت تقييد به عام بعد از تقييد به خاص است. و اين در حقيقت تعليل است براى اينكه خيانت‌كاران مورد نظر از خدا شرم نمى‌كنند و اين شرم نكردنشان دو علت دارد: يكى علتى خاص، و يكى علتى عام.

(ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ جادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا ...) اين آيه بيان اين معنا است كه دفاع از اين خائنين فائده ندارد، و خائنين از اين دفاع بهره‌اى نمى‌گيرند. چيزى كه هست اين بيان را به صورت استفهام آورده، مى‌فرمايد: گيرم در زندگى دنيا از آنان دفاع كرديد، در روز قيامت چه كسى از آنها دفاع مى‌كند؟ و منظور آيه شريفه اين است كه بفهماند به فرض كه دفاع از آنها در زندگى دنيايشان كه نزد خدا پشيزى ارزش ندارد، سودى برايشان داشته باشد در زندگى آخرتيشان كه قدر و منزلتى عظيم نزد خدا دارد- و يا به عبارتى روز قيامت كه ظرف دفاع است- هيچ مدافعى نخواهند داشت. و كسى نيست كه از قبل آنها بگو مگو كند و در كار آنان وكالت كند و متكفل امور آنان و اصلاح شؤون آنان باشد.

(وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ...) در اين آيه خداى تعالى خائنان را ترغيب و تشويق مى‌كند به اينكه به سوى پروردگار خود بر گردند و از آن جناب طلب مغفرت كنند.

و ظاهرا منظور از ترديد در جمله كسى كه عمل بد مى‌كند- و يا بخود ستم روا مى‌دارد ترقى دادن مطلب از پائين به بالا است. چون مراد از سوء، تعدى به ديگران و مراد از ظلم، تعدى بر نفس خويش است كه معلوم است بدتر از تعدى اول است و يا مراد از كلمه سوء معصيتى است كه از نظر زشتى پائين‌تر از معصيت ظلم باشد مانند معصيت صغيره نسبت به معصيت كبيره- و خدا داناتر است-.

[بيان سه جهت در باره گناهى كه با علم به گناه بودن آن صادر شود]

و اين آيه شريفه و دو آيه بعد آن هر سه در اين زمينه سخن دارند كه غرض واحدى را تامين كنند و آن غرض بيان گناهى است كه آدمى با علم به گناه بودنش مرتكب شود، هر يك از سه آيه جهتى از جهات آن گناه را بيان مى‌كند، آيه اولى روشن مى‌سازد كه هر معصيت كه انسان مرتكب آن شود، با تبعاتى كه دارد، در نفس او اثر سوء باقى مى‌گذارد. و در نامه اعمالش‌