شامل انتحار مى‌شود- كه به معناى خودكشى است،- و هم شامل قتل نفس و كشتن غير.

و اى بسا بتوان از ذيل آيه كه مى‌فرمايد:(إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيماً) استفاده كرد كه مراد از اين قتل نفس كه از آن نهى كرده معنايى است عمومى‌تر بطورى كه هم شامل كشتن غير شود، و هم شامل انتحار، و هم شامل به خطر انداختن خويش گردد، و خلاصه كارى كند كه منجر به كشته شدنش گردد، براى اينكه در ذيل آيه نهى نامبرده را به رحمت خدا تعليل كرده و فرموده اين كار را مكنيد زيرا خدا به شما مهربان است، و براى كسى پوشيده نيست كه چنين تعليلى با مطلق بودن معنا سازگارتر است، و بنا بر اين تعليل، آيه شريفه معنايى وسيع پيدا مى‌كند، و همين سازگارى، خود مؤيد آن است كه بگوئيم: جمله:(إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيماً) تعليلى است براى جمله:(وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ) به تنهايى.

(وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ عُدْواناً وَ ظُلْماً ...) كلمه عدوان همه رقم تجاوز را شامل مى‌شود، چه تجاوز جايز و پسنديده و چه تجاوز ممنوع و مذموم، چون مى‌بينيم در قرآن كريم در هر دو معنا استعمال شده، در آيه مورد بحث در تجاوز ممنوع استعمال شده، و در آيه:(فَلا عُدْوانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ)[1] كه از آن بر مى‌آيد، در مورد ظالمان عدوان پسنديده است، و در آيه:(وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‌، وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ)[2]، نيز به معناى ناپسند آن آمده، پس معلوم مى‌شود كلمه عدوان معنايى وسيع‌تر از كلمه ظلم دارد، و اعم از ظلم است، پس كسى نگويد در يك آيه چرا هر دو كلمه آمده و معناى عدوان در خصوص آيه مورد بحث تجاوز از حدودى است كه خداى تعالى معين فرموده، و كلمه نصلى متكلم مع الغير از فعل ماضى از ماده اصلاء است، و اصلاء بنار به معناى سوزاندن با آتش است.

در اين آيه شريفه از اين جهت كه مشتمل بر كلمه ذلك است التفاتى از خطاب كه متوجه عموم مؤمنين بود به خطاب به شخص رسول اللَّه 6 به كار رفته، در اول به عموم خطاب كرده بود كه: هان اى مؤمنين چنين و چنان مكنيد، كه خداى شما رحيم است، و در آيه بعدى با كلمه ذلك اشاره به رسول اللَّه 6 نموده مى‌فرمايد: با تو هستم هر كس كه چنين و چنان كند او را در آتش مى‌سوزانم.

اين التفات اشاره دارد به اينكه- وقتى معلوم شد همه مؤمنين يك نفس و يك جان‌

[1] پس هيچ عدوانى پسنديده و صحيح نيست مگر عليه ظالمين. سوره بقره آيه 193

[2] بر احسان و تقوا يكديگر را يارى بكنيد، ولى بر گناه و عدوان مكنيد. سوره مائده آيه 2