(سُنَنَ الَّذِينَ).

(وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ) يعنى شما را هدايت كند به طريقه‌هاى زندگى سابقين يعنى انبيا و امت‌هاى صالح گذشته، كه زندگى خود را در دنيا مطابق رضاى خدا پيش بردند، و در نتيجه سعادت دنيا و آخرت خود را به دست آوردند، و بنا بر اين معنا مراد از سنت‌هاى آنان، سنت‌هاى آنان بطور اجمال است، نه بطور تفصيل، و بيان همه خصوصيات آن پس كسى اشكال نكند كه چگونه اين آيات بيانگر سنت‌هاى گذشتگان است، با اينكه عينا همين آيات بعضى از سنت‌هاى آنان را نسخ مى‌كند، نظير ازدواج برادران با خواهران در سنت آدم ابو البشر، و جمع بين دو خواهر در سنت يعقوب (ع)، كه در زمان واحد دو خواهر را در ازدواج داشت، يكى ليا مادر يهودا و ديگرى راحيل مادر يوسف،- آن طور كه در بعضى اخبار آمده.

البته در اين ميان معنايى ديگر نيز هست، كه بعضى آيه را آن طور معنا كرده‌اند، و آن اين است كه مراد از هدايت در آيه، راهنمايى به همه سنت‌هاى همه امت‌هاى گذشته است، چه آنها كه بر حق بودند، و چه آنها كه در سنت‌هايشان راه باطل مى‌پيمودند، و معناى آيه اين است كه ما مى‌خواهيم براى شما همه سنت‌هاى سابقه چه حق و چه باطلش را بيان كنيم، تا شما مردم داراى بصيرت شويد، و سنت‌هاى حق و صحيح را بگيريد و باطلش را رها كنيد.

و اين معنا عيبى ندارد، جز اينكه هدايت در قرآن كريم در اين معنا استعمال نشده، و هر جا استعمال شده به معناى راهنمايى به سوى حق است، نظير آيه:(إِنَّكَ لا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ)[1]، و يا اگر نامى از حق را نمى‌برد منظورش همان حق است نظير آيه:

(إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً)[2] و در مواردى كه معناى بالا مورد نظر باشد قرآن كريم تعبير به بيان و يا قصد و يا امثال آن مى‌كند، نه تعبير به هدايت.

بله اگر جمله يبين ... و جمله: يهديكم هر دو در جمله:(سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ) و جمله‌(يَتُوبَ عَلَيْكُمْ ...) عمل كنند يعنى ما اين دو را راجع به آن دو بدانيم، و برگشت معنا را به اين بدانيم كه: خداى تعالى سنت‌هاى گذشتگان را برايتان بيان مى‌كند، و شما را به سوى خصوص حق آن سنت‌ها هدايت مى‌كند، و در مواردى كه مبتلا به باطل آن سنت‌ها شديد از

[1] تو نمى‌توانى هر كس را دوست ميدارى هدايت كنى، و ليكن اين خدا است كه هر كه را بخواهد هدايت مى‌كند. سوره قصص آيه 56.

[2] ما انسان را به سوى راه، هدايت كرديم، در حالى كه انسان يا شكرگزار هدايت ما است، و يا كفرانگر آن است. سوره انسان آيه 3.