حكم حلالزاده را دارند يا حكم حرامزاده را، و آيا احكام قرابت بر اينگونه خويشاوندان مترتب هست يا نه، مساله‌اى است مورد ابتلاء.

باز به عبارتى ديگر اين صحيح نيست و معنا ندارد كه اسلام حرمت و حليت را متوجه ازدواجهاى قبل از خود كند، مثلا ازدواجهايى كه در جاهليت به صورت جمع بين دو خواهر انجام شده را حلال و يا حرام كند، با اينكه مثلا دو خواهر و يا يكى از آن دو مرده و يا هر دو و يا يكى از آن دو مطلقه شده باشند، و ليكن حلال كردن و لغو ندانستن آن ازدواجها در امروز اين اثر را دارد كه فرزندان متولد از چنين ازدواجهايى محكوم به طهارت مولد و حلالزادگى مى‌شوند، و از خويشاوندان خود ارث مى‌برند، و خويشاوندان از آنان ارث مى‌برند، و ازدواجشان با محارم از خويشاوندان حرام، و ازدواج محارمشان با آنان حرام خواهد بود، و همچنين هر اثر و حكمى كه در قرابت هست بين آنان و قرابتشان بار مى‌شود.

و بنا بر اين پس اين كه فرمود:(إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ) استثنايى است از حكم، نه به اعتبار اينكه مربوط و متعلق به اعمال گذشته قبل از تشريع است، بلكه به اعتبار آثار شرعيه‌اى كه از آن اعمال گذشته هنوز باقى است و با اين بيان معلوم شد كه استثناى نامبرده، استثنايى است متصل نه منقطع، كه مفسرين پنداشته‌اند.

ممكن هم هست استثنا را به همه فقرات مذكور در آيه ارجاع دهيم، و آن را مختص به جمله:(وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ) ندانيم چون هر چند عرب جاهليت مرتكب همه محرمات نامبرده در آيه نمى‌شده، يعنى با مادر و دختر و ساير طوائف نامبرده در آيه ازدواج نمى‌كرده، الا اينكه در غير عرب امت‌هايى بوده‌اند كه با بعضى از آن طوائف ازدواج مى‌كرده‌اند، مانند امت فرس و روم و ساير امت‌هاى متمدن و غير موحدى كه در ايام نزول اين آيات بوده‌اند، و سنت‌هاى مختلفى در مساله ازدواج داشته‌اند اسلام خواسته است با اين استثنا آن ازدواجها كه قبل از طلوع اسلام در بين امت‌هاى ديگر دائر بوده را معتبر شمرده، حكم به طهارت مولد متولدين از آن ازدواج‌ها بنمايد، و بفرمايد بعد از آنكه داخل اسلام و دين حق شده‌اند محكوم به حلال‌زادگى هستند، و قرابتشان قرابت معتبر است، ليكن وجه اول از آيه شريفه ظاهرتر است.

(إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً) اين جمله تعليلى است راجع به استثنا و اين از مواردى است كه مغفرت به آثار اعمال تعلق گرفته نه به خود اعمالى كه گناه و معصيت است.

(وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ ...) كلمه (محصنات) به فتحه صاد اسم مفعول از ماده (ح- ص- ن) از مصدر باب‌