نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 4 صفحه : 376
مضمونى مستقل از مضمون دو آيه ديگر دارد، و مشتمل
است بر يكى از حقايق عاليه اسلام، و از تعاليم مترقى قرآنى، و آن عبارت است از
حقيقت توبه و آثار و احكامش.
(إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ
ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ) كلمه (توبه) به معناى برگشتن است، و در قرآن
كريم هم در مورد خداى تعالى آمده و هم در مورد بندگان او هم چنان كه در آيه مورد
بحث هر دو نوع توبه آمده است توبه خدا به معناى برگشتن خداى تعالى به رحمتش به
بنده، و توفيق توبه به بندگان دادن، و توبه بنده عبارت است از ندامت از گناه، و منصرف
شدن از اعراض و روگردانى از عبادت، و در اين كتاب مكرر گفتهايم كه توبه بنده به
طورى كه از قرآن كريم فهميده مىشود محفوف است به دو توبه خدا.
توضيح اينكه:
توبه عبد حسنه است، و حسنه نيازمند به نيرو است، و نيروى انجام حسنه از خدا است،
او است كه توفيق مىدهد، يعنى اسباب فراهم مىسازد تا بنده موفق و متمكن از توبه
بشود، و بتواند از فرورفتگى در لجنزار گناه و دورى از خدا بيرون آيد، و بسوى
پروردگارش برگردد، آن گاه وقتى اين موفقيت را يافت و به سوى خدا برگشت نيازمند به
اين است كه خداى تعالى با يك رجوع ديگرش به رحمت و لطف و عفو و مغفرتش دل او را از
لوث آن گناه پاك كند.
[توبه
بندگان بين دو توبه خداى سبحان واقع است]
و اين دو
بازگشت از خداى سبحان دو توبه است، كه توبه عبد در بين آن دو قرار مىگيرد، اينك
به دو آيه زير كه اولى توبه اول خدا، و آيه دوم توبه دوم خدا را خاطر نشان
مىسازد، توجه بفرمائيد:(ثُمَّ تابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا)[1]، (سپس به سوى ايشان
بازگشت تا ايشان بسويش باز گردند):(فَأُولئِكَ أَتُوبُ
عَلَيْهِمْ)[2] (اين
توبهكارانند كه من بسويشان بر مىگردم).
و اما اينكه
فرمود:
(عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ) لفظ (على) قبل از كلمه- اللَّه و لفظ (لام)
قبل از- الذين- روى هم معناى نفع و ضرر را مىرساند، وقتى مىگوئيم: دارت
الدائرة لزيد على عمرو معنايش اين است كه اين پيش آمد به نفع زيد و بر ضرر
عمرو تمام شد، و نيز وقتى گفته مىشود: كان السباق على فلان معنايش
اين است كه اين مسابقه به ضرر فلانى تمام شد، و وجه اينكه دو كلمه (على) و (لام)