نمى‌كردند، و از حقوق اجتماعى كه مخصوص انسانها است بى بهره بودند.

و با اين حال تشخيص اينكه قوى در اين باب چه كسى است؟ مختلف بود، و زمان به زمان فرق مى‌كرد، مثلا در برهه‌اى از زمان مصداق قوى و برنده ارث رئيس طايفه و رئيس ايل بود، و زمانى ديگر ارث را مخصوص رئيس خانه، و برهه‌اى خاص شجاع‌ترين و خشن‌ترين قوم بود، و اين دگرگونگى تدريجى باعث مى‌شد كه جوهره ارث نيز دگرگونگى جوهرى يابد.

و چون اين سنت‌هاى جاريه نمى‌توانست خواسته و قريحه فطرت بشر را تضمين كند، يعنى سعادت او را ضمانت نمايد، قهرا دستخوش تغييرها و دگرگونى‌ها گرديد، حتى اين سنت در ملل متمدنى كه قوانين در بينشان حاكم بوده است، و يا حد اقل سنت‌هايى معتاد و ملى در بينشان حكم قانون را داشته، از اين دگرگونگى دور نمانده است، نظير قوانين جارى در روم و يونان و هيچ قانون ارثى كه تا به امروز بين امتها داير بوده به قدر قانون ارث اسلام عمر نكرده، قانون ارثى اسلام از اولين روزى كه ظهور يافت تا به امروز كه نزديك چهارده قرن است عمر كرده است.

3- وراثت در بين امتهاى متمدن: [ (محروميت زنان و فرزندان صغير از ارث)]

يكى از مختصات اجتماعى امت روم اين است كه روميها براى بيت- دودمان- بخودى خود استقلال مدنى قائل بودند، استقلالى كه بيت را از مجتمع عمومى جدا مى‌ساخت و او و افراد او را از نفوذ حكومت در بسيارى از احكامش حفظ مى‌كرد ساده‌تر بگويم آن چنان براى بيت استقلال قائل بودند كه حكومت حاكم بر اجتماع نمى‌توانست بسيارى از احكام كه مربوط به حقوق اجتماعى بود در مورد افراد آن بيت اجرا كند بلكه به اعتقاد روميان بيت خودش در امر و نهى و جزا و عقوبت و امثال آن مستقل بود.

و رب بيت (رئيس دودمان)، معبود اهل خود يعنى زن و فرزند و بردگان خودش بود، و تنها او بود كه مى‌توانست مالك باشد و ما دام كه او زنده بود غير او كسى حق مالكيت نداشت، و نيز او ولى اهل بيت خود، و قيم در امور آنان بود و اختيارش بطور مطلق در آنان نافذ بود، و خود او كه گفتيم معبود خانواده خويش بود، خودش رب البيت سابق را مى‌پرستيد، و اگر اين خانواده مالى مى‌داشتند، بعد از مردنشان تنها رئيس بيت وارث آنها مى‌شد، مثلا اگر فرزند اين خانواده با اجازه رب البيت مالى بدست آورده، و سپس از دنيا مى‌رفت، و يا دخترى از خانواده از راه ازدواج- البته با اجازه رب البيت- مالى را بدست آورده بود، و از دنيا مى‌رفت و يا يكى از اقارب مالى به همان طور كه گفتيم اكتساب مى‌كرد و بعد مى‌مرد، همه اين اموال به ارث به‌