[دو اشكال بر قول راغب‌]

ولى دو اشكال بگفته وى وارد است:

اول اينكه: وسعت و عموميتى كه وى به دامنه معناى متشابه داده تا شامل شبهات لفظى از قبيل غرابت لفظ و اغلاق تركيب و عموم و خصوص و امثال آن بشود با ظاهر آيه شريفه نمى‌سازد، براى اينكه آيه شريفه آيات محكمه را مرجعى دانسته براى بيانگرى آيات متشابه، و معلوم است كه غرابت لفظ و امثال آن با مراجعه به آيات محكمه از بين نمى‌رود و روشنى دلالت محكمات ربطى به غرابت الفاظ متشابه ندارد، بلكه براى گره‌گشايى اينگونه الفاظ مرجع ديگرى هست، كه بايد به آنجا مراجعه بشود و آن عبارت است از علم لغت.

و نيز آيه مورد بحث يكى از نشانه‌هاى متشابهات را اين دانسته كه اگر كسى آن را پيروى كند فقط به منظور فتنه‌انگيزى پيروى كرده، و جز اين هيچ انگيزه ديگرى نمى‌تواند داشته باشد، و ما مى‌دانيم كه پيروى عام بدون مراجعه به خاص، و پيروى مطلق بدون مراجعه به مقيد، و همچنين پيروى لفظ غريب بدون مراجعه به كتابهاى لغت، عملى است مخالف با طريقه اهل هر زبان، و قريحه هيچ اهل زبانى اجازه چنين كارى را نمى‌دهد، و اگر كسى چنين كند همه اهل زبان او را تخطئه مى‌كنند، پس او نمى‌تواند منشا فتنه در بين آنان بشود زيرا اهل لسان با او همكارى نخواهند كرد.

پس از همين جا مى‌فهميم كه منظور از متشابه، الفاظ غريب، و آن مثالهايى كه وى آورده، نيست.

اشكال دوم اين است كه وى متشابه را سه قسم كرد، اول آنكه فهمش براى عموم ممكن است، و دوم آنكه فهم آن براى احدى ممكن نيست، و سوم آنكه فهمش براى بعضى ممكن و براى بعضى غير ممكن است، و از اين تقسيم چنين برمى‌آيد كه وى تاويل را مختص به متشابه مى‌داند، در حالى كه خواننده بياد دارد كه گفتيم همه قرآن تاويل دارد.

اين بود اقوال مفسرين و نظريه‌هايى كه از ايشان در معناى محكم و متشابه و تشخيص موارد آن دو از نظر خواننده گذشت و خواننده به اشكالاتى كه بر اين اقوال وارد بود توجه فرمود و نيز متوجه شد كه آنچه از آيه شريفه به روشنى ظاهر مى‌شود. خلاف همه اين اقوال است، چون آيه در معناى متشابه اين ظهور را دارد كه متشابه، آن آيه‌اى است كه اولا دلالت بر معنا داشته باشد، و ثانيا معنايى را كه مى‌رساند محل شك و ترديد باشد، نه لفظ آيه، تا از راه قواعد و طرق معمول در نزد اهل زبان ترديدى كه از ناحيه لفظ ايجاد شده برطرف شود، مثلا اگر لفظ عام است به مخصصش ارجاع دهد، يا اگر مطلق است به مقيدش برگرداند، و يا به نحوى ديگر لفظ را روشن و بدون ترديد سازد بلكه همانطور كه گفتيم آيه شريفه مورد بحث آن را متشابه مى‌داند