(وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا) خداى تعالى در آيات قبل يعنى آيه:(وَ كَيْفَ تَكْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلى‌ عَلَيْكُمْ آياتُ اللَّهِ وَ فِيكُمْ رَسُولُهُ وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ ...) فرموده بود كه تمسك به آيات خدا و رسول او (و يا تمسك به كتاب و سنت) تمسك به خدا است و شخص متمسك و معتصم در امان است، و هدايتش ضمانت شده است. كسى كه دست به دامن رسول شود، دست به دامن كتاب شده است چون همين كتاب است كه در آن آمده:(وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ...)[1].

[مراد از اعتصام همگانى به حبل اللَّه در (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً ...) ]

اينك در اين آيه، اعتصام مذكور و سفارش شده در آن آيه را، مبدل كرد به اعتصام بحبل اللَّه. در نتيجه فهماند كه اعتصام به خدا و رسولى كه قبلا گفتيم، اعتصام بحبل اللَّه است. يعنى آن رابط و واسطه‌اى كه بين عبد و رب را به هم وصل مى‌كند، و آسمان را به زمين مرتبط مى‌سازد. چون گفتيم كه اعتصام به خدا و رسول، اعتصام به كتاب خدا است كه عبارت است از وحيى كه از آسمان به زمين مى‌رسد. و اگر خواستى، مى‌توانى اينطور بگويى: حبل اللَّه همان قرآن و رسول خدا ص است. چون قبلا هم توجه فرمودى كه برگشت همه اينها به يك چيز است.

و قرآن كريم، هر چند كه جز به حق تقوا و اسلام ثابت دعوت نمى‌كند، ليكن غرض اين آيه غير از آن غرضى است كه آيه قبلى يعنى:(اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ ...) داشت، آن آيه متعرض حكم تك تك افراد بود كه مراقب باشند حق تقوا را به دست آورده، جز با اسلام نميرند. ولى اين آيه متعرض حكم جماعت مجتمع است. دليلش اين است كه مى‌فرمايد:

جميعا و نيز مى‌فرمايد:(وَ لا تَفَرَّقُوا).

پس اين دو آيه همانطور كه فرد را بر تمسك به كتاب و سنت سفارش مى‌كنند به مجتمع اسلامى نيز دستور مى‌دهند كه به كتاب و سنت معتصم شوند.

(وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً) جمله اذ كنتم بيان است براى كلمه نعمته و جمله بعدى كه مى‌فرمايد:(وَ كُنْتُمْ عَلى‌ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْها) عطف است به همين جمله.

و اينكه خداى تعالى امر مى‌كند به يادآورى اين نعمت، اساسش رسم و عادتى است كه‌

[1] آنچه رسول مى‌گويد، انجام دهيد، و هر نهيى كه مى‌كند اطاعت كنيد. سوره حشر، آيه 7 .