چون در آن آمده بود هيچ آيه‌اى نيست مگر آنكه چهار معنا دارد ... مگر اينكه بگوئيم مراد آن جناب اين است كه چهار اعتبار دارد، هر چند كه بعضى از آن اعتبارات از نظر معنا به بعضى ديگر برگشت كند.

و بنا بر اين از معانى اين امور چهارگانه اين به دست آمد، كه ظهر قرآن عبارت است از معناى ظاهرى آن، كه در ابتدا بنظر مى‌رسد، و بطن قرآن آن معنايى است كه در زير پوشش معناى ظاهرى نهان است، حال چه اينكه يك معنا باشد، و يا معانى بسيار باشد، چه اينكه با معناى ظاهرى نزديك باشد، و چه اينكه دور باشد، و بين آن ظاهر و اين معناى دور معانى ديگرى واسطه باشد، و حد قرآن عبارتست از خود معنا به معناى ظاهرى و باطنى، و مطلع قرآن عبارت است از معنايى كه حد از آن طلوع مى‌كند، و آن باطن متصل به حد است (دقت فرمائيد).

[مراد از هفت حرف در رواياتى كه ميگويند: قرآن بر هفت حرف نازل گشته است‌]

و در حديثى كه از طرق شيعه‌[1] و سنى‌[2] از رسول خدا 6 نقل شده آمده كه قرآن بر هفت حرف نازل شده.

مؤلف: اين حديث هر چند با مختصر اختلافى در الفاظش نقل شده، و ليكن معناى آن در احاديث بسيارى آمده، كه معانى همه آنها نزديك به يكديگرند، و راويان شيعه و سنى آنها را نقل كرده‌اند، و مفسرين در معناى آنها به شدت اختلاف كرده‌اند، بطورى كه شايد عدد اقوال در آنها به چهل قول برسد، چيزى كه مشكل را آسان مى‌سازد اين است كه در خود اين احاديث تفسيرى براى هفت حرف آمده، كه اعتماد ما هم به همان تفسير است.

از آن جمله در بعضى از آن اخبار آمده كه: قرآن مشتمل بر هفت حرف نازل شده، اول امر، دوم نهى، سوم ترغيب، چهارم تهديد، پنجم جدل، ششم داستان، و هفتم مثل [3] و در بعضى ديگر اينطور آمده: 1- نهى، 2- امر، 3- حلال، 4- حرام، 5- محكم، 6- متشابه، 7- امثال [4].

و از على (ع) نقل شده كه فرمود: قرآن بر هفت قسم نازل شده و هر قسم آن كافى و شفا دهنده است، و آن هفت قسم عبارت است از: امر، نهى، ترغيب، تهديد، جدل، مثل و داستانها [5].

پس به حكم اين روايات بايد هفت حرف را تنها حمل كنيم بر هفت نوع خطاب و

[1] تفسير صافى ج 1 ص 38.

[2] سنن ابى داود ج 2 ص 75 ح 1475. و الدر المنثور ج 2 ص 7.

[3] ( 3 و 4 و 5) تفسير صافى ج 1 ص 39.

[4] ( 3 و 4 و 5) تفسير صافى ج 1 ص 39.

[5] ( 3 و 4 و 5) تفسير صافى ج 1 ص 39.