[توضيحى در باره نعمت و استفاده از آن در راه اطاعت و سؤال از آن در قيامت‌]

(ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ) از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه خطاب باز خواست مى‌شويد و همچنين خطابهاى قبلى الهيكم ، زرتم ، تعلمون و ترون همه به عموم مردم است، بدان جهت كه در بين آنان كسانى هستند كه سرگرم به نعمت‌هاى پروردگار خود شده، از خود پروردگار بى‌خبر ماندند، تكاثر در نعمت از ياد صاحبان نعمت بى‌خبرشان كرده، آرى توبيخ و تهديد اين سوره به ظاهر متوجه طايفه خاصى نيست، بلكه متوجه عموم مردم است، ولى در واقع متوجه طايفه خاصى از ايشان است، و آن همان كسانى است كه تكاثر از خدا بى‌خبرشان كرده.

و همچنين از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه مراد از نعيم ، مطلق نعمت‌ها است، يعنى هر چيزى كه كلمه نعمت بر آن صادق باشد، پس هر انسانى از هر نعمتى كه خدا به او داده بازخواست خواهد شد.

براى اينكه نعمت- يعنى هر چيزى كه سازگار با زندگى و كمال منعم عليه است، و به نوعى خير و منفعت او را تضمين مى‌كند- وقتى نعمت مى‌شود كه در موردى استعمالش كند كه اين استعمال سعادتى براى او باشد، و از آن سعادت سود ببرد، اما اگر در خلاف آن به كار ببرد، مثلا نعمت آب را در سوراخ گوش خود بريزد ديگر نعمت نيست چون آب سازگار با گوش نيست، هر چند كه خودش فى نفسه نعمت است.

و خداى تعالى انسان را آفريده، و غايت و هدف نهايى از خلقتش را كه همان سعادت او و منتهى درجه كمال او است تقرب عبودى به درگاه خود قرار داده، هم چنان كه خودش فرمود:(وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ)[1]، و اين تقرب عبودى همان ولايت الهى نسبت به بنده‌اش مى‌باشد، و خداى سبحان تمامى آنچه مايه سعادت او است و از آن در سلوكش به سوى غايتى كه براى آتش خلق كرده منتفع مى‌شود، و آن عبارت است از همه نعمت‌هاى ظاهرى و باطنى كه در اختيار او نهاده.

پس استعمال اين نعمت‌ها به طريق خداپسندانه كه انسان را به غايت مطلوبش برساند همان طريقى است كه آدمى را به غايت و هدف از خلقتش كه همان اطاعت است مى‌رساند، و استعمال آنها به طور دلخواه و بدون در نظر گرفتن اينكه اين نعمت‌ها وسيله‌اند نه هدف، گمراهى و بريدن از هدف است، و اين خود معصيت است، چون خداى سبحان به قضايى رد و تبديل ناپذير حكم كرده كه انسان به سويش برگردد تا از عملش بازخواست نموده،

[1] من جن و انس را نيافريدم مگر اينكه عبادتم كنند. سوره ذاريات، آيه 56.