سعادت است و يا شقاوت سرگردانند. و كلمه مبثوث از ماده بث است، كه به معناى تفرقه است، و فراش مبثوث يعنى ملخ‌هاى متفرق.

(وَ تَكُونُ الْجِبالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ) كلمه عهن به معناى پشمى است كه رنگهاى مختلف داشته باشد، و كلمه منفوش از مصدر نفش است، كه به معناى شيت كردن پشم است يا با دست و يا با كمانچه حلاجى، و يا با چيز ديگر. پس عهن منفوش به معناى پشم شيث شده‌اى است كه داراى رنگهاى مختلف باشد، و اين تشبيه اشاره دارد به اينكه در آن روز كوه‌ها كه رنگهاى مختلف دارند با زلزله قيامت متلاشى، و چون پشم حلاجى شده مى‌گردند.

(فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ) اين آيه اشاره دارد به اينكه اعمال- هم مانند هر چيزى براى خود- وزن و ارزشى دارد، و اينكه بعضى اعمال در ترازوى عمل‌سنج سنگين است، و آن عملى است كه نزد خداى تعالى قدر و منزلتى داشته باشد، مانند ايمان به خدا و انواع اطاعتها، و بعضى ديگر اينطور نيستند، مانند كفر و انواع نافرمانيها و گناهان، كه البته اثر هر يك از اين دو نوع مختلف است، يكى سعادت را دنبال دارد، و آن اعمالى است كه در ترازو سنگين باشد، و ديگرى شقاوت را، و ما در تفسير سوره‌هاى قبلى در معناى ميزان سخن گفتيم و بحث كرديم.

(فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ)- كلمه عيشة - به كسر عين- نظير كلمه جلسة - به كسر جيم- از مصاديق بناى فعلة است، كه نوعيت را مى‌رساند، مثلا جلسه به معناى نوعى نشستن است، و عيشه به معناى نوعى زندگى كردن است، مانند عيشة راضية ، يك زندگى خوش، و اگر راضيه و خوشى را به خود عيش نسبت داد، با اينكه صاحب عيش راضى و خشنود است، يا از باب مجاز عقلى است، و يا كلمه راضيه به معناى ذات رضى و تقديرش فى عيشة ذات رضى است، يعنى در عيشى رضايت بخش.

[معناى اينكه در باره كسى كه اعمالش سبك است فرمود: فامه هاويه ]

(وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ) ظاهرا مراد از هاويه جهنم است، و نامگذارى جهنم به هاويه از اين جهت باشد كه اين كلمه از ماده هوى گرفته شده، كه به معناى سقوط است، مى‌فرمايد: كسى كه ميزانش سبك باشد سرانجامش سقوط به سوى اسفل سافلين است، هم چنان كه در جاى ديگر فرمود:(ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِينَ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا)[1].

[1] سپس او را به پايين‌ترين مرحله باز گردانديم. مگر كسانى كه ايمان آورده‌اند. سوره تين، آيه 5 و 6.