و آنچه در دلها (از نيك و بد پنهان) است همه را پديدار مى‌سازد (10).

محققا آن روز پروردگار بر (نيك و بد) كردارشان كاملا آگاه هست (و به ثواب و عقابشان مى‌رساند) (11).

بيان آيات‌

اين سوره در باره ناسپاسى انسان و كفران نعمت‌هاى پروردگارش و حب شديدش نسبت به خير سخن مى‌گويد، و نتيجه مى‌گيرد با اينكه دوستدار خير خلق شد، و با اينكه خير را تشخيص مى‌دهد، اگر انجام ندهد حجتى بر خدا ندارد، بلكه خدا بر او حجت دارد، و به زودى به حسابش مى‌رساند.

و اين سوره به شهادت سوگندهاى اولش در مدينه نازل شده، چون يكى از آن سوگندها جمله‌(وَ الْعادِياتِ ضَبْحاً ...) است، كه ظاهرش به بيانى كه مى‌آيد اين است كه مراد از آن اسبان سربازان و مجاهدين در جنگ است، و همه مى‌دانيم كه جنگهاى اسلامى در مدينه واقع شده، و اصولا مساله جهاد بعد از هجرت تشريع شد، رواياتى هم كه از طرق شيعه از ائمه اهل بيت (ع) رسيده مؤيد اين نظريه است، چون در آن روايات آمده كه اين سوره در باره على (ع) نازل شده، آن زمانى كه به غزوه ذات السلاسل رفته بود. و نيز بعضى از روايات وارده از طرق اهل سنت آن را تاييد مى‌كند، كه ان شاء اللَّه در بحث روايتى آينده به آن روايات اشاره مى‌شود.

[وجوهى كه در باره مراد از سوگندهاى:(وَ الْعادِياتِ ضَبْحاً ...) گفته شده و بيان اينكه اين قسم‌ها قسم به سوارگان رزمنده است‌]

(وَ الْعادِياتِ ضَبْحاً) كلمه عاديات از مصدر عدو است، كه به معناى دويدن به سرعت است، و كلمه ضبح به معناى صوتى است كه از نفس نفس زدن اسبان در حين دويدن شنيده مى‌شود، و آنچه معهود در ذهن همه و معروف در بين اهل لسان است، اين است كه اين كلمه در خصوص اسبان بكار مى‌رود، هر چند كه بعضى‌[1] ادعا كرده‌اند كه اين صدا براى بسيارى حيوانات ديگر نيز دست مى‌دهد، و به هر حال معناى آيه اين است كه: سوگند مى‌خورم به اسبان تيزتك، كه نفس نفس مى‌زنند.

ولى بعضى‌[2] گفته‌اند: مراد از آن شتران حاجيان است، كه صاحبان خود را در روز

[1] روح المعانى، ج 30، ص 215.

[2] مجمع البيان، ج 10، ص 529.