(وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ) مى‌باشد، يعنى بعد از آنكه به شهر مكه سوگند خورد، به عنوان جمله معترضه مى‌فرمايد در دشمنى مشركين با تو همين بس كه مثل تو پيامبرى با عظمت و حرمتى كه دارى، و مكه به حرمت تو حرمت يافته، و سكنه آن به خاطر آن حرمت، صيد را شكار نمى‌كنند، و برگ درخت را براى چريدن حيوانات خود نمى‌ريزند در آن شهر حرمت ندارى، شكار را حرام مى‌دانند، ولى بيرون كردن تو و كشتنت را حلال مى‌دانند، (نقل از شرحبيل راوى حديث) و در اين جمله معترضه علاوه بر معرفى كه به كفار مكه شده، رسول خدا 6 را هم به ثبات قدم وامى‌دارد، و آن جناب را تشويق مى‌كند به اينكه دشمنى‌هاى اهل مكه را تحمل كند، و هر شنونده را وادار مى‌كند به اينكه از شدت دشمنى آنان شگفتى كند.

آن گاه مى‌گويد: ممكن هم هست بگوييم: نخست با سوگند خوردن به مكه، شهر ولادت پيامبر او را تسليت داده، خاطرنشان ساخته كه هيچ انسانى خالى از تحمل شدايد نيست، و آن گاه به عنوان جمله معترضه و به منظور تكميل تسليت و تخفيف اندوه آن جناب فرموده:(وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ) يعنى تو به زودى در اين شهر رحل اقامت مى‌افكنى، در حالى كه هر بلايى كه بخواهى بر سر دشمنان مى‌آورى، هر كه را بخواهى مى‌كشى، و يا اسير مى‌كنى، (تا آخر بيانى كه اين مفسر آورده)، و حاصلش اين است كه كلمه حل را در مقابل حرم بگيريم، و چون حل به معناى اسم فاعل است، قهرا معنايش محل (با ضمه ميم و كسره حاء) در مقابل محرم خواهد بود، و معنايش اين مى‌شود كه ما به زودى در فتح مكه اين بلد حرام را براى مدتى محل قرار مى‌دهيم، تا بتوانى با كفار مقاتله نموده، هر كه را بخواهى به قتل برسانى.

[بيان اينكه سوگند(وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ) سوگند به ابراهيم و اسماعيل 8 است‌]

(وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ) از آنجا كه از نظر ادبيت رعايت تناسب بين سوگند و بين چيزى كه مى‌خواهيم با سوگند اثبات كنيم لازم است، لذا بايد بگوييم مراد از(والِدٍ وَ ما وَلَدَ) كسى است كه بين او و بين بلدى كه مورد سوگند واقع شده نسبت روشنى بوده، و اين معنا با ابراهيم خليل (ع) و فرزندش اسماعيل (ع) منطبق است، كه سبب اصلى در بناى اين شهر و بانيان خود بيت الحرام بودند، و خداى تعالى در باره آنان فرمود:(وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعِيلُ)[1]، و ابراهيم (ع) بود كه از خداى تعالى درخواست‌

[1] هنگامى كه ابراهيم و اسماعيل پايه‌هاى خانه( كعبه) را بالا مى‌بردند. سوره بقره، آيه 127.