در صدد دستگيرى و يا كشتن او است، خداى سبحان هم مراقب اعمال بندگان خويش است، همين كه طغيان كردند و فساد را گسترش دادند ايشان را به شديدترين وجهى عذاب مى‌كند.

در آيه مورد بحث داستان عذاب كردن طاغيان و فساد انگيزان امت‌هاى گذشته را تعليل مى‌كند و مى‌فهماند كه اگر آنان را عذاب كرد به خاطر اين است كه او رب است، و سنت او بر همين معنا جارى است، و كلمه رب را به كاف خطاب اضافه نموده فرمود:

پروردگار تو ايشان را عذاب كرد پس عذابش منحصر در امت‌هاى گذشته نيست، بلكه در امت تو نيز جريان دارد.

[حكايت زبان حال نوع آدمى كه آزمايش خدا با اكرام و نعمت دادن را به حساب ممتاز بودن خود از ديگران مى‌گذارد]

(فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ) اين آيه به دليل اينكه حرف فاء در آغاز آن آمده نتيجه‌گيرى از آيات قبل است، و در آن حال آدمى را در صورتى كه نعمتش زياد شود و صورتى كه از نعمت محروم باشد بيان مى‌كند، گويا فرموده: گفتيم انسان زير نظر خداى تعالى است، و خداى تعالى در كمين او است تا ببيند به صلاح مى‌گرايد و يا به فساد، و او را مى‌آزمايد، و در بوته امتحان قرارش مى‌دهد، يا با دادن نعمت، و يا با محروم كردنش از آن، اين از نظر واقع امر و اما انسان اين واقعيت را آن طور كه بايد در نظر نمى‌گيرد، او وقتى مورد انعام خداى تعالى قرار مى‌گيرد خيال مى‌كند نزد خدا احترام و كرامتى داشته، كه اين نعمت را به او داده، پس او هر كارى دلش بخواهد مى‌تواند بكند، در نتيجه طغيان مى‌كند و فساد را گسترش مى‌دهد، و اگر مورد انعام قرارش ندهد و زندگيش را تنگ بگيرد، او خيال مى‌كند كه خداى تعالى با او دشمنى دارد و به وى اهانت مى‌كند، در نتيجه به كفر و جزع مى‌پردازد.

پس مراد از جمله‌(فَأَمَّا الْإِنْسانُ) اين است كه: نوع انسان بحسب طبع اولى اينطور است، نه اينكه فرد فرد همه انسانها اينطورند، بنا بر اين، الف و لام الانسان براى جنس است، نه براى استغراق.

(إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ)- يعنى وقتى او را مورد امتحان قرار دهد، و عامل در كلمه اذا حذف شده، تقديرش كائنا اذا ما ابتليه ... است.

بعضى‌[1] گفته‌اند: عامل در آن كلمه فيقول است، كه بعد از كلمه اذا آمده و تقديرش: فاما الانسان فيقول ربى اكرمن اذا ما ابتليه ربه است، يعنى انسان مى‌گويد:

[1] روح المعانى، ج 30، ص 125.