باعث مى‌شود طرف از حق دورى كند، هم چنان كه فرمود:(وَ يَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى) و اما تذكره نوبت دوم او به خاطر اينكه نه خاصيت نرم كردن دل دارد، و نه اثر اتمام حجت، كارى لغو خواهد بود، و به همين جهت در اينجا فرمان خود را مشروط كرد به صورتى كه تذكره مفيد باشد، و در آيه زير صريحا فرموده:(فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَنْ ذِكْرِنا وَ لَمْ يُرِدْ إِلَّا الْحَياةَ الدُّنْيا)[1].

بعضى‌[2] از مفسرين گفته‌اند: اين شرط صورى است نه حقيقى، مى‌خواهد بفرمايد تذكره هميشه نافع است، در بعضى موارد باعث اطاعت بيشتر، و در بعضى دورى از معصيت مى‌شود، هم چنان كه خود ما به طرف مقابل بگوييم از فلانى بپرس اگر پرسيدن فايده دارد، و به همين جهت بعضى‌[3] ها گفته‌اند: كلمه ان در آيه شريفه به معناى معروفش اگر نيست، بلكه به معناى قد- به تحقيق است، و بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: به معناى اذ- زيرا است، مى‌فرمايد تذكر بده زيرا تذكر نافع است.

ولى اين حرف صحيح نيست، براى اينكه مى‌بينيم كه تذكر همه جا و حتى در مورد معاندين كه حجت بر آنان تمام شده نافع نيست، و چگونه مى‌توان چنين ادعايى كرد با اينكه قرآن در باره آن دسته از مردم فرموده:(سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ خَتَمَ اللَّهُ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‌ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‌ أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ)[5].

بعضى‌[6] ديگر گفته‌اند: در كلام به منظور اختصار گويى چيزى حذف شده، و تقدير كلام اين است: فذكر ان نفعت الذكرى و ان لم تنفع- تو تذكر بده چه تذكرت سود داشته باشد و چه نداشته باشد ، و بر گفته خود چنين استدلال كرده‌اند كه رسول خدا 6 براى تذكره مبعوث شده، تا عذر براى احدى باقى نگذارد، او مقيد به نافع بودن تذكره نيست، رسالت خود را انجام مى‌دهد چه نافع باشد و چه نباشد، و در حقيقت آيه مورد بحث با جمله حذف شده‌اش نظير آيه‌(وَ جَعَلَ لَكُمْ سَرابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ)[7] مى‌باشد كه‌

[1] از كسى كه از ذكر ما روى‌گردان است و جز حيات دنيا را نمى‌خواهد اعراض كن. سوره نجم، آيه 29.

[2] مجمع البيان، ج 10، ص 474.

[3] ( 3 و 4) تفسير قرطبى، ج 20، ص 20.

[4] ( 3 و 4) تفسير قرطبى، ج 20، ص 20.

[5] براى آنان هيچ تفاوتى نمى‌كند چه انذارشان بكنى و چه نكنى ايمان نخواهند آورد، خداى تعالى بر دلهايشان مهر زده، و بر گوش و چشمشان پرده افتاده است. سوره بقره، آيه 7.

[6] مجمع البيان، ج 10، ص 475.

[7] و براى شما پيراهن‌هايى درست كرد تا از گرما حفظتان كند. سوره نحل، آيه 81.